Bugün dünyanın en performanslı ekonomi modellerini tartışalım ve her birinin avantajları ile kusurlarını karşılaştırmaya çalışalım. Türkiye'nin ekonomi modelini konumlandırmaya çalışalım ayna zamanda modellerin nerede buluştuğunu ve farklılaştığını öğrenelim.

Çin 1.412 milyar nüfusa sahip bir ülke (2021) ve Çin'in Washington uzlaşısına karşı çıkan Pekin uzlaşısını kullanıyor. Bir ekonomi modeli olan 'Pekin Mutabakatı', kapitalizmin kaldıraçlarına güçlü bir şekilde el koymaya dayanmaktadır. Siyasi liberalleşmenin yokluğuna ve iktidardaki siyasi partinin güçlü bir lider rolüne dayanmaktadır. Bu ekonomi modeli, yenilik ve deneyime büyük önem verir ve ihracat büyümesine odaklanır, bu model otoriter temelli model olarak sınıflandırılmaktadır. Bu model sosyalist planlamaya veya serbest piyasa kapitalizmine karşıt olarak kabul edilir ve demokratların tam tersi ve dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olarak kabul ediliyor.

Çin ekonomik modelinin performansı gücünü özel yatırımlardan, ihracattan alıyor, bu nedenle Çin, en büyük imalat ekonomisi ve mal ihracatçısıdır. Dünyanın en büyük 2. mal ithalatçısı ve dünyanın en hızlı büyüyen tüketici pazarı olarak sınıflandırılır. Ayrıca Çin ekonomisi, 2019 yılı için 163 milyar dolar ile en fazla doğrudan yabancı yatırım girişi sağlayan ve 136,91 milyar dolar ile 2019 yılı için en büyük 2. 2021'de 17,9 trilyon. 2022 yılında toplam milyarder sayısında dünyada 2. sırada yer alan Çin, 3,1 trilyon dolar değerinde dünyanın en büyük döviz rezervine sahip. Çin'in işgücü, dünyanın en büyük işgücü olarak sınıflandırılan  sendika üyesi 300 milyona ulaşan işçidir. Dünyada orta gelirli bir ekonomiye sahip tek ülkedir ve ilk 30'da yer alan tek yeni sanayileşmiş ekonomidir. Orta sınıf ve 242 milyon üst orta sınıf. Çin, Mart 2022'de 500 milyondan fazla 5G kullanıcısına ulaşan ve 1,45 milyon baz istasyonunun bulunduğu en yenilikçi ülkedir. Çin ekonomisinin güç noktası "Powerhouse Manufacturing" yani “Dünyanın Fabrikası”dır. Çin'in en büyük on ticaret ortağı Avrupa Birliği, ABD, Güney Kore, Japonya, Tayvan, Hong Kong, Vietnam, Avusturya, Malezya ve Rusya.

Çin para birimi yuandır ve dolar karşısındaki paritesi yaklaşık 7,13'tür (1 USD= 7,13 Çin Yuanı).

- Amerika Birleşik Devletleri
Amerika Birleşik Devletleri, 50 eyalet ve 108.000 şehir ve kasaba ile 331.9 milyon nüfusa sahiptir.

ABD ekonomi modeli, oldukça gelişmiş bir karma ekonomi modelidir. Bu model, tüketim malları ve ticari hizmetler açısından komuta ve pazar ekonomik modellerinin unsurlarını birleştirir, ABD ekonomisi serbest bir pazar olarak çalışır, savunma açısından komuta ekonomisi.

Hükümet bu faaliyetleri ve anayasa ile düzenler.

Hükümet, ikmal ve komuta, işgücü ve doğal kaynaklar tarafından yönlendirilen ulusun karma ekonomik yapısını korur. Doğal kaynaklar arz biçimleridir ve kişisel tüketim talebin bir örneğidir. Bu model, kapitalizmi ve sosyalizmi bir araya getirir, özel mülkiyeti korur ve bir sermaye düzeyine izin verir, ancak aynı zamanda hükümetlerin sosyal amaçlara ulaşmak için ekonomik faaliyetlere müdahale etmesine izin verir. Özetle bu model piyasa ekonomisi ile planlı ekonominin bir karışımıdır. 

ABD Ekonomisi, GSYİH (gayri safi yurtiçi üretim) açısından dünyanın en büyük ekonomisi ve dünyanın en iyi performans gösteren ekonomilerinden biridir. 2022'de Çin'den sonra dünyanın en büyük 2. satın alma gücü (SAGP) paritesine sahip. Ülke, uluslararası işlemlerde en çok kullanılan para birimine sahip.

ABD Hazine Piyasası tarafından desteklenen dünyanın rezerv para birimidir: Petrodolar sistemi ve Eurodolar sistemi. Ülke yüksek verimliliğe, ulaşım altyapısına ve geniş doğal kaynaklara sahiptir, ABD dünyanın en büyük petrol ve gaz üreticisidir.

Newyork Menkul Kıymetler Borsası ve Nasdaq, piyasa değeri ve ticaret hacmi açısından dünyanın en büyük borsalarıdır. 2014 yılında ABD ekonomisi, risk sermayesi ve küresel araştırma ve geliştirme fonları konusunda uluslararası sıralamada birinci sırada yer almaktadır. Ticari bankaların Aralık 2022 itibarıyla 22,9 trilyon dolarlık aktifi bulunuyor. ABD'nin yönettiği küresel varlıklar 30 trilyon dolardan fazla varlığa sahiptir. ABD ekonomisi, 3 trilyon dolarlık servetiyle dünyanın en fazla milyardere sahip ekonomisi olarak dünyanın en yüksek gelir eşitsizliğine sahip ekonomisidir. Ayrıca ABD, dünyanın en büyük tüketici pazarlarından biridir, dünyanın en büyük ithalatçısı ve dünyanın 2. büyük ihracatçısıdır ve çeşitli ticaret anlaşmaları vardır ve ana ticaret ortakları Kanada, Meksika, Çin, Japonya, Almanya, İngiltere, Tayvan, Hindistan, Vietnam ve Güney Kore'dir.

ABD para birimi ABD dolarıdır ve euro karşısındaki paritesi yaklaşık 1,09'dur (1 EURO = 1,09 USD).

-Türkiye
Türkiye 2021 yılı itibariyle 84,78 nüfusa sahip olup 81 ili bulunmaktadır. Türkiye ekonomisi, nominal GSYİH'ye göre dünyanın 19. büyük ekonomisi ve PPP'ye göre dünyanın 11. büyük ekonomisi olarak sınıflandırılmaktadır. IMF’ye göre Türkiye üst-orta gelirli karma piyasa ekonomisine sahiptir. Türkiye, tarım ürünleri, tekstil, motorlu taşıtlar, ulaşım ekipmanları, inşaat malzemeleri, tüketici elektroniği ve ev aletlerinde dünyanın önde gelen üreticileri arasında yer almaktadır. Türkiye, bazı siyasi ve ekonomik kararlar nedeniyle son on yıla kadar iyi bir performans sergiliyor. 2019 yılından itibaren Türk lirası ABD doları karşısında değer kaybetmeye başladı. Türkiye'nin Afrin müdahelesi gibi ABD'nin Türkiye'ye ağır yaptırımlar uygulamasına neden olan bir dizi olay nedeniyle. Ayrıca Almanya, Fransa ve İtalya gibi bazı ülkelerle siyasi anlaşmazlıklar ve 2016 darbesi ülkeyi siyasi olarak istikrarsız göstermiş, bu nedenle yabancı yatırımlar azalmaya başlamış ve yatırımcılar Türkiye'de ekonomi ve siyasetin istikrarsızlığından korkmaya başlamıştır. Düzensiz ve makroekonomik yönetimin kaybı da ekonomiye zarar verdi ve enflasyonun %85,51'e yükseldiği, Türk lirasının 2021 yılına kadar %44 değer kaybettiği, gıda ve ulaşım maliyetlerinin yükseldiği doğrudan bir krize neden oldu. Ülke, Aralık 2022'de 459,0 Milyar ABD doları tutarında büyük bir açıkla karşı karşıya kalırken, sadece 85 milyar dolarla karşı karşıya.  IMF, Türkiye'deki krizlerin Lübnan, Kolombiya, Güney Afrika ve Kuzey Suriye gibi diğer bazı ülkelerin ekonomik krizleri üzerinde de bazı etkileri olduğunu ve ayrıca Türkiye'de dünya çapında fındık ürünleri üretiminin azaldığını bildirdi. Türkiye'nin ana ticaret ortakları Almanya, Rusya Federasyonu, Fransa, Çin, İtalya, Hollanda, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Birleşik Arap Emirlikleri'dir.

Türkiye'nin para birimi Türk lirası olup, dolar karşısındaki paritesi 25,32'dir (1 USD =25,32)

- Üç ekonomik modele genel bir bakış
Bazıları Türkiye'nin Pekin mutabakatı ve daha sonra karma ekonomi modeli yolunda ilerlediğini düşünüyor ve sanırım elinden gelenin en iyisini yapmaya devam etmeli ve dengeyi koruyarak yeniden dengeye gelmeli. Üretim yapmaya, ihracat yapmaya, daha fazla yabancı yatırımcı getirmeye, güvenilir ortaklar edinmeye çalışmalı. Diplomatik diyalogları yeniden düzenleyerek ekonomiyi canlandıracak girişleri kolayca sağlamak bu ülkeye herhangi bir yaptırım getirebilecek durumlardan kaçınmalı. 2002 yılından bu yana verilen çabaları takdirle karşılıyor ve önümüzdeki yıllarda hükümetin ekonomik durumun adaletsizliğini yeni çalışma ekibiyle bir an önce aşmasını ve başarılı bir devam için doğru kararı vermesini bekliyoruz.