Binaların yangın güvenliğinde aktif koruma sistemlerinden daha fazla pasif koruma öne çıkıyor. Yapılarda yangın güvenliği önlemleri aktif ve pasif koruma olmak üzere iki ana başlık altında değerlendiriliyor. Ülkemizde yapıların yangın güvenliği çalışmalarında öncelikle aktif koruma sistemlerinin (duman algılama, baskılama ve söndürme sistemleri) tasarlanması düşünülüyor. Hâlbuki yangın güvenliği için öncelikli hedef yapıda yangının oluşma riskinin minimize edilmesi, yangın oluşsa bile yangının çıktığı bölümde belli bir süre hapsedilmesi ile hasarların azaltılmasının sağlanması olmalıdır. Bu hedefe ulaşmak için yapının tasarım aşamasında alınan önlemlerin tümü pasif koruma önlemleridir. Yapı yangın güvenliği, yangının çıkması ile başlamaz ve yangın söndürmekle de sınırlı değildir. Malzeme ve yapı elemanlarının doğru seçimi ve proje yerinde doğru uygulanması; mimari, elektrik, mekanik tüm projelendirmenin mevzuat ve yapı kullanım gereksinimlerine uygun bir şekilde yapılması ve projenin inşaat sürecinde doğru uygulanması gerekmektedir. Bu süreçler yapıda yangın güvenliğini sağlayacak en temel unsurlardır. 

Yapının kaçış yolları, yangın kompartımanlaması, tesisat şaftlarının güvenliği, yanıcı ve parlayıcı madde bulundurulan mahallerde yangının yayılmasını ve büyümesini desteklemeyecek, yangının ve dumanın kompartımanlar arasında geçişini belli bir süre engelleyebilecek yapı elemanı ve yapı malzemelerinin kullanılması büyük önem taşır. Bu önlemlerin ardından yapıda yağmurlama sistemi, otomatik gazlı söndürme sistemi gibi aktif sistemlerin teşkil edilmesi önemlidir. Pasif yangın güvenliğinin sağlanması için tercih edilen malzemelerin uygunluğu, hem bina sahibinin aktif söndürme sistemlerine harcayacağı maliyeti düşürecek, hem de bir yangın durumunda alevin ve dumanın diğer mahallere taşınmasına engel olacaktır.

Pasif güvenlik önlemleri nelerdir?
- Yapının proje aşamasında doğru konumlandırılması
- Yangına tepki sınıfı yüksek malzemelerin ve sistemler kullanımı
- Yönetmelik şartlarına uygun sürede yangın dayanımına sahip bina elemanı kullanımı
- Yangın kompartımanlaması

Binalar, Yangından Korunma Yönetmeliği’ne uygun projelendirilmeli ve inşa edilmelidir. Bina tipine, kullanım amacına, yüksekliğine ve alanına bağlı olarak; yangın söndürme tüpleri, yangın dolapları, yangın ihbar ve algılama sistemleri, merdiven havalandırma ve basınçlandırma sistemleri, acil aydınlatma ve acil yönlendirme levhaları, tahliye çıkış yolları, duman tahliye sistemleri, otomatik söndürme sistemleri (sprinkler ve gazlı söndürme sistemleri vb.) yıldırımlık gibi yangın önlemleri alınmalıdır.

Pasif yangın güvenliği tedbirlerinden "Asansör"
İnsanların yoğun biçimde kullandığı yapılar başta olmak üzere yangın güvenlik önlemlerinin alınması yangın riskini dolayısıyla can ve mal kaybını önlemede büyük öneme sahiptir. Yangından korunma ve bina yangın güvenliği konusunda alınması gereken önlem ve uyulması zorunlu koşulların iki ana bölümde toplandığını belirtmiştik. Bunlar kısaca pasif yangın güvenliği önlemleri ve aktif yangın güvenliği önlemleridir. Yapılarda yangın risklerini azaltmak, gelişip yayılmalarını önlemek ve yapı içi yangın güvenliğini sağlamak için daha mimari tasarım çalışmalarının başında, bina strüktürünü tayin, yapı malzeme ve elemanları ile bina tanıtım ve dekorasyon düzenlemelerini belirlerken ele alıp çözümlemek ve bunlarla ilgili zorunlu sınır değerlerine uymak pasif yangın güvenlik tedbirlerinin temelini oluşturur.

“Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” ile belirtilen şartlarda asansör tesis etmek de pasif yangın güvenlik tedbirlerinden biridir. Yönetmelikçe belirlenen şartlara uyulmadığı zamanlarda binalarda asansörlerin yangının yayılmasında ve dumandan boğulmalarda önemli rolü olduğu görülmüştür. 

Genel manada Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin binalarda kullanılacak malzemelere ilişkin “Yangına karşı güvenlik bakımından, kolay alevlenen yapı malzemelerinin inşaatta kullanılmasına müsaade edilmez. Kolay alevlenen yapı malzemeleri, ancak, bir kompozit içinde normal alevlenen malzemeye dönüştürülerek kullanılabilir.” hükmü bulunmaktadır. Buna göre yönetmelik Ek 2-Ç bölümünde bulunan malzemenin yanıcılık özelliğine bağlı olarak karşılık gelen TS EN 13501-1 standardında yer alan yangına tepki sınıfları tablosuna göre F sınıfında (Kolay Alevlenici) hiçbir ürünün yapı içinde kullanımına müsaade edilmez.

“Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” gereğince, tüm binalarda ve inşaat-yapım işlerinde, belirlenen bina kullanım sınıfları esas alınarak, taşıyıcı olarak kullanılan yapı elemanları başta olmak üzere, çoğu yapı elemanı için 30 dakika ile 120 dakika arasında değişen “Yangın Dayanımı” kıstasları tarif edilmiştir.

Bu bağlamda “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” gereğince, asansörler için gerekli olan şartlar yönetmelik içerisinde “ALTINCI BÖLÜM - ASANSÖRLER” başlığı altında sıralanmıştır.  

Yönetmeliğin Altıncı Bölümünün 62. Maddesi'nin (2). fıkrasına göre; asansör kuyusu ve makina dairesi, yangına en az 60 dakika dayanıklı ve yanıcı olmayan malzemeden yapılmalıdır. 

Yine aynı yönetmeliğin (3) fıkrasına göre aynı kuyu içinde 3’den fazla asansör kabini düzenlenemez. 4 asansör kabini düzenlendiği takdirde, ikişerli gruplar hâlinde araları yangına 60 dakika dayanıklı bir malzeme ile ayırılır.

Yangın anında duman; yangın çıkan bölümden binanın farklı çok daha uzak alanlarına kadar yayılmakta ve geometrik olarak müsait her hacme dolabilmektedir. Merdiven yuvaları, asansör kuyuları ve düşey şaftlar öncelikli olarak dumanın dolabileceği bölümleri oluştururlar. Duman nedeniyle binanın tahliyesi zorlaşır ve aynı zamanda itfaiyenin çalışması da engellenir. Bu sebeple asansör kuyusunda en az 0.1 m2 olmak üzere kuyu alanının 0.025 katı kadar bir havalandırma ve dumandan arındırma bacası bulundurmak veya kuyuların basınçlandırılması zorunludur. 

Aynı anda bodrum katlara da hizmet veren asansörlere, bodrum katlarda korunmuş bir koridordan veya bir yangın güvenlik holünden ulaşılması gerekir. Asansörlerin kapıları, koridor, hol ve benzeri alanlar dışında doğrudan kullanım alanlarına açılamaz. Otoparklara asansörlerin ve yürüyen merdivenlerin önüne lamine cam ile hol oluşturulması durumunda otopark bölümü ve cam, yağmurlama sistemi ile korunur.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre yüksek binalarda ve topluma açık yapılarda kullanılan asansörlerin aşağıda belirtilen esaslara uygun olması gerekir:
a) Asansörlerin, yangın uyarısı aldıklarında kapılarını açmadan doğrultuları ne olursa olsun otomatik olarak acil çıkış katına dönecek ve kapıları açık bekleyecek özellikte olması gerekir. Ancak, asansörlerin gerektiğinde yetkililer tarafından kullanılabilecek elektrikli sisteme sahip olması da gerekir.

b) Asansörlerin, yangın uyarısı alındığında, kat ve koridor çağrılarını kabul etmemesi gerekir. 

c) Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan yüksek binalarda, deprem sensöründen uyarı alarak asansörlerin deprem sırasında durabileceği en yakın kata gidip, kapılarını açıp, hareket etmeyecek tertibat ve programa sahip olması gerekir.

Asansör kapısı, yangın merdiven yuvasına açılamaz.

Asansör kabini dışında asansör holünde, kolayca okunabilecek büyüklükte “YANGIN SIRASINDA KULLANILMAZ” levhasının olması da zorunludur.

- Asansör kat kapıları
Yönetmelikte asansör kat kapılarının yangın dayanım testlerinin yapılması gerekliliği "Asansör kat kapılarının TS EN 81-58 standardında belirtilen özellikleri haiz ve Ek-3/B’de belirtilen yangın dayanım özelliklerine sahip olması gerekir." ibaresi ile ifade edilmiştir. Asansörlerde yangına dayanım şartı olarak asansör kat kapılarının taşıması gereken özellik asansör kapılarının yangına karşı en az 30 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması, yapı yüksekliği 51.50 m’ den yüksek binalarda yangına karşı en az 60 dakika dayanıklı ve duman sızdırmaz olması gerekir. Bu performansa ilişkin olarak TS EN 81-58 standardına göre yapılan yangına dayanım testinde, asansör kat kapısının yangının asansör kuyusundan katlara yayılmasını önlemek üzere bir yangın bariyeri vazifesi görmesi temsil edilmektedir.

- Asansör kabinleri
Asansör kabinlerinde kullanılacak malzemelerin yangına tepki performansı ile ilgili olarak Türk Standartları Enstitüsü Belgelendirme Kriteri olarak yayımlanan “TSE K 518: Temmuz 2016 Asansör Kabini”nde ve “TS EN 81-20: 2014 Asansörlerin yapım ve kurulumu için güvenlik kuralları – İnsan ve eşyanın taşınması için asansörler – Bölüm 20: İnsan ve eşya asansörleri” standardında ilgili sınıflar belirlenmektedir.

Hem standart hem de kriter içinde asansör kabin kapısı, zemini, duvarı, tavanı ve kabinde kullanılan dekoratif malzemeler (özellikle kaplamalar) için öngörülen yangına tepki performansı ve buna ait yangına tepki sınıfları şu şekilde verilmektedir.

Kabin gövdesinin yapı desteklemesi, alev almaz malzemelerden yapılmalıdır.

Kabin zemini, duvar ve tavan son işlemleri için (rötuşlarının) seçilen malzemeleri, aşağıda listelendiği gibi TS EN 13501-1’in gereklerine uygun olmalıdır:
• Zemin kaplaması: Cfl-s2;
• Duvar: C-s2, d1;
• Tavan: C-s2, d0.

Boya rötuşları, duvar üzerindeki 0,30 mm’ye kadar lamineler ve çalıştırma tertibatı gibi donanımlar, aydınlatma ve göstergeler yukarıdaki gereklerden hariç tutulmuştur.

Buna göre kabin içi malzemelerinin yangın oluşumunda katkısının çok kısıtlı seviyede olması kabul edilebilir durumdadır. Asansör kabin içi malzemelerin C sınıfında yer alıp almadığının belirlenmesinde TS EN ISO 11925-2 ve TS EN 13823 deneyleri ile zemin malzemeleri için TS EN ISO 9239-1 standartları kullanılmaktadır.

- Acil durum asansörü
Acil durum asansörü; bir yapı içinde yangına müdahale ekiplerinin ve bunların kullandıkları ekipmanın üst ve alt katlara makul bir emniyet tedbiri dâhilinde hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamak, gerekli kurtarma işlemlerini yapmak ve aynı zamanda engelli insanları tahliye edilebilmek üzere tesis edilir. Asansör, aynı zamanda normal şartlarda binada bulunanlar tarafından da kullanılabilir. Ancak, bir yangın veya acil durumda, asansörün kontrolü acil durum ekiplerine geçer.

Yapı yüksekliği 51.50 m'den daha fazla olan yapılarda, en az 1 asansörün acil hâllerde kullanılmak üzere acil durum asansörü olarak düzenlenmesi şarttır.

Acil durum asansörleri önünde, aynı zamanda kaçış merdivenine de geçiş sağlayacak şekilde, her katta 6 m2’den az, 10 m2’den çok ve herhangi bir boyutu 2 m’den az olmayacak yangın güvenlik holü oluşturulur.

Acil durum asansörünün kabin alanının en az 1.8 m², hızının zemin kattan en üst kata 1 dakikada erişecek hızda olması ve enerji kesilmesi hâlinde, otomatik olarak devreye girecek özellikte ve 60 dakika çalışır durumda kalmasını sağlayacak bir acil durum jeneratörüne bağlı bulunması gerekir.

Acil durum asansörlerinin elektrik tesisatının ve kablolarının yangına karşı en az 60 dakika dayanıklı olması ve asansör boşluğu içindeki tesisatın sudan etkilenmemesi gerekir.

Acil durum asansörünün makina dairesi ayrı olur ve asansör kuyusu basınçlandırılır.