
DEPREM ANINDA ASANSÖRLER "TS EN 81-77"
Ülkemizin büyük bir kısmı yüksek dereceli deprem kuşağı bölgesinde yer almaktadır. Özellikle 1. ve 2. Deprem kuşağında yer alan bölgelerde dikkate alınması gereken riskler bulunmaktadır. Bu riski her sektörün kendi branşında ön görmesi ve bu risklere tedbir alması gerekmektedir.
Çalışmalarımızı piyasaya arz etmeden önce, ön görülen riskleri en alt seviyeye indirgemeliyiz. Bu husus insan sağlığı açısından yüksek önem taşımaktadır.
Asansör sektörünün birer neferleri olarak kendi sektörümüzde yapmış olduğumuz çalışmalarda deprem riskini ön görerek çalışmalarımızı geliştirmemiz gerekmektedir. Deprem anında asansörlerin zarar görmemesi ve depremden sonra kalıcı deformasyona uğramadan çalışabilmesi için ürünlerimizi gözden geçirmeli ve hesaplamalarımızda bütün olasılıkları göz önünde bulundurmalıyız. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 3 Şubat 2020 tarihinde TS EN 81 ailesine yenir bir standart daha kazandırdı.
13 Şubat 2020’de yayınlan TS EN 81-77 standardını güncelleyerek günümüzdeki halini yayınladı. Günümüzde ardı ardına yaşanan deprem olaylarından sonra TS EN 81-77 standardında bilgilendirme yapılmasının önemli olduğunu düşünmekteyim. Tam adı “Asansörler - Yapım ve montaj için güvenlik kuralları – Yolcu ve yük asansörleri için özel uygulamalar
- Bölüm 77: Sismik durumlara tabi asansörler” olan standartta esas olarak deprem anında asansörlerin daha az zarar görmesi için hesaplamalar üzerinde durulmuştur.
TS EN 81-77 içeriği
Standart ile ilgili kısa bir özet vermeye çalışır isek;
0- Giriş
1- Kapsam
2- Atıf yapılan standartlar ve/veya dokümanlar.
3- Terimler ve tanımlar
4- Önemli tehlikelerin listesi
5- Güvenlik gereksinimleri ve/veya koruyucu önlemler
6- Güvenlik gereksinimlerinin ve/ veya koruyucu önlemlerin doğrulanması
7- Kullanım bilgileri
Olmak üzere 8 adet kısımdan oluşmaktadır.
Bu makaleyi EN 81-77 standardı ile ilgili bir ön bilgilendirme niteliğinde kaleme almaktayım. Kapsam detaylarının tam anlamıyla anlaşılması için, Standardın Türk Standartları Enstitüsü’nden tedarik edilerek tam anlamıyla incelenmesini tavsiye ederim.
Bu standart “TS İSO 12100 Makinalarda güvenlik - Tasarım için genel prensipler - Risk değerlendirilmesi ve risk azaltılması” standardındaki prensiplere göre hazırlanmıştır.
Standardın kısa bir özeti olması amacıyla 5. Bölüm güvenlik gereksinimlerinden itibaren incelemeye alalım. Tabloda anlaşıldığı gibi asansör kuyu yüksekliği 3 durumda incelenmiştir.
• Asansör kuyu yüksekliği 20 metrenin altında olması durumunda güvenlik tedbiri aranmamaktadır.
• Kuyu yüksekliği 20 metre ile 60 metre arasında olması durumunda hareketli kontrol kabloları ile takılma riski olan alanlar arasında 900 mm mesafe, denge halatı, denge zinciri, karşı ağırlık regülatörü ile takılma riski olan alanlar arasında 750 mm, salınım yapan kabin regülatörü ile takılma riski olan alanlarda arasında 500mm mesafe bırakılmalıdır.
• Kuyu yüksekliği 60 metreden fazla olan projelerde takılma riski salınım yapan bütün ekipmanlarda olmamalıdır.
5-4 Kabin İle ilgili hesaplamalar
TS EN 81-77 Standardı Deprem esnasında tasarım ivmesi sebebiyle oluşacak ek kuvveti hesaplamak için yolcu asansörlerinde beyan yükünün %40'ı, yük asansörlerinde de beyan yükünün %80 i kadar ek bir kütlenin boş kabin kütlesine eklenerek hesapların yapılması gerektiğini belirtmektedir.
5-4-2 Kabin destek tutucuları (Kılavuz patenler)
Maddesinde 2. ve 3. Sınıf sismik asansör kategorisinde kabin süspansiyonunda alta ve üste ek destek Acil Durum Kılavuzları kullanılması şartı gelmiştir. Bu cihazın tanım ve ölçüleri Şekil 1'de verilmiştir.
Aradaki açıklıklar d1, d2, d3, 5 mm den fazla olamaz. Acil durum kılavuzunun derinliği veya raylara yakınlığı bir frenlemeye veya takılmaya sebep olmayacak mesafede olmalıdır. Deprem anında raydaki esneme sonucu acil durum kılavuzu, ray palasını en az z3 > 5 mm içinde tutacak şekilde hesap yapılmalıdır.
Rayda normal esneme miktarlarına ek olarak yeni kuvvet ilavesiyle oluşacak ek bir esneme miktarı değerlendirilmelidir.
a) Normal çalışma durumu
b) Deprem esnasında Acil durum kılavuzunun durumu z3 > 5 mm olacak şekilde hesaplar yapılmalıdır. d1, d2, d3 ölçüleri en fazla 5 mm olmalıdır.
5.5 maddesinde Karşı ağırlık ve dengeleme ağırlığı süspansiyonu ve acil durum kılavuzları, deprem esnasında oluşacak kuvvetlere dayanıklı olması ve acil durum kılavuzlarının kabindekilerle aynı özellikleri taşıması gerektiğini belirtmektedir.
5.6 maddesinde Askı ve dengeleme halatları, tahrik kasnağı ve diğer kasnakların korumaları anlatılmaktadır.
5.7 maddesinde hidrolik asansörlerde çevreye verilecek zararın önlenmesi konularında alınması gereken önlemler anlatılmaktadır.
5.8 Kılavuz raylar maddesinde ise deprem esnasında müsaade edilen gerilme ve esnemelerin değerleri verilmektedir. Bu madde de yeni olan deprem esnasında maksimum müsaade edilebilir esneme miktarı olarak “δperm = z1 — 2d3 – 5” eşitliğinin verilmesidir. Ama esneme her şart altında 40 mm‘nin altında kalmalıdır.
5.9 maddesinde ise makina ve diğer asansör bileşenlerinin montaj ve sabitlemeleri ile ilgili önlemler belirtilmiştir.
5.10 maddesinde elektrik donanımları ve bileşenlerine yer verilmiştir.
5.10.1 maddesinde asansör elektrik donanımlarının kuyu içerinde deprem anında salınım yapmasına ve sonucunda risk oluşturmasına ayrılmıştır.
5.10.2 maddesinde asansör tahrik motorunu besleyen güç kaynağının deprem anında kesilmesine yer verilmiştir.
5.10.3 maddesinde 3. Kategoride yer alan asansörlere sismik dedektör sisteminin monte edilmesinden bahsetmektedir.
5.10.4 maddesinde deprem anında sismik dedektörden sinyal gelmesi durumunda asansörün uyacağı senaryo şartlarını içermektedir.
6. maddesinde Güvenlik gereksinimlerinin ve/veya koruyucu önlemlerin doğrulanması, denetlenmesini anlatmaktadır.
7. maddesinde kullanıcı için bilgilendirmenin yapılması şartlarını içermektedir. Toplamda sekiz bölümden oluşan standart deprem anında asansörlerin kalıcı deformasyona uğramaması ve deprem sonrasında çalışmasına devam edebilmesi için tasarım sırasında dikkate alınması gereken hesaplamaları ve uyarıları içermektedir.
Bütün maddeler her kategori asansör için geçerli değildir. Hangi şartların hangi kategori asansörlerde geçerli olduğu standardın detaylarında belirtilmiştir.
Asansör sistemleri üretimi, tasarımı, montajı, servis hizmeti yapan kişilerin deprem esnasında ve deprem sonrasında uygun asansör sistemlerini piyasaya arz edebilmeleri için özetini yaptığımız standardı incelemeleri faydalı olacaktır.
İnsan hayatını riske atmamak için deprem gibi ön görülen doğal afetlere karşı risk değerlendirmesinin önceden yapılması, her sektör gibi asansör sektörü tarafından da yapılmalıdır.
Toplum yararı için üretmiş olduğumuz asansörlerin, toplum zararına dönüşmemesi için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın İlgili Standartları biz değerli sektör mensupları tarafından bilinmesi ve uygulama örnekleri yapılırken hesaba katılması, ön görülen riskleri azaltılması konularında faydalı olacaktır.
Yapacağımız çalışmalar ve alacağımız tedbirler ile depremde mağdur olan bir toplum olmak yerine, depremi karşılayan bir toplum olabilmek ümidiyle…