Kemal DEMİRCİ - ARKEL Elektronik ve Haberleşme Mühendisi

Hakan EDİNAK ARKEL Elektrik - Elektronik Mühendisi

 

Yangın halinde asansörlerin kullanım durumu, ülkelerin kendi ulusal yangından korunma mevzuatları ile belirlenmektedir. Bu mevzuatlar genel olarak, bulundukları binada yangın çıkması durumunda asansörlerin kullanılmasını yasaklar. 

Yangın durumunda asansör kullanıcılarını korumaya yönelik gereksinimleri karşılama yollarından biri olarak EN 81-73 standardı hazırlanmıştır. Bazı asansörler, yangından korunan duraklara erişim için itfaiyecilerin veya kurtarma ekiplerinin kontrolü altında yangın durumunda belirli bir süre kullanımda kalacak şekilde özel olarak tasarlanabilir. Bu asansörleri de tanımlayan EN 81-72, EN 81-76 vb. standartlar hazırlanmıştır. Ülkeler, hangi asansörlerin ne amaç için tasarlanacağını belirlemektedirler.

1996'da Almanya'nın Düsseldorf Uluslararası Havalimanı'nın bir terminalinde büyük bir yangın çıktı. 17 kişi yaşamını yitirdi, yüzlerce kişi yaralandı veya dumandan zehirlendi. Yangından, asansörleri kullanarak kaçmaya çalışan ve asansörlerle yangının çıktığı zemin kata inen 7 kişi, iki asansörde dumandan zehirlenerek hayatlarını kaybettiler. Bu büyük yangın, Avrupa'da bazı önlemler alınmasına ve yangın durumunda asansörlerin davranışını belirleyen EN 81-73:2005 standardının yayınlanmasına sebep olmuştur.

EN 81-73 standardı, yangın durumunda asansörlerin davranışı için gereksinimleri belirtir. Temel olarak, bir yangın alarmının devreye girmesiyle, asansörün önceden belirlenmiş bir durağa getirilmesini, yolcuların asansör kabinini terk etmesini ve asansörün hizmet dışı bırakılmasını tanımlar. EN 81-73, 2014/33/EU Asansör Direktifi kapsamında uyumlaştırılmış bir standart olmasına rağmen, gereksinimlerinin uygulanması AB üye ülkeleri arasında dahi tutarlı değildir.

Yukarıda da basettiğimiz gibi EN 81-73 standardı ilk olarak 2005 yılında yayınlanmıştır. Bu sürümde EN 81-1/2 standartlarına atıf yapılmaktaydı. EN 81-20/50 standartlarının yayınlanması ile bu standartlara atıf yapan ve bazı güncellemeler yapılmış EN 81-73:2016 sürümü yayınlandı. Eylül 2018 itibariyle EN 81-73:2005 standardı yürürlükten kalkmıştır.

EN 81-73:2016 sürümünün önsözünde, EN 81-73:2005 sürümüne göre başlıca farkları aşağıdaki gibi listelenmiştir:

- “Çağırma vasıtası” kalıbının kullanımı ya elle çağırma aygıtını ya da otomatik çağırma aygıtını belirtir. ör. yangın alarm sistemi.

- Müzakereye açık ögeler de dâhil olmak üzere bu bu standardın dayandığı varsayımlar üzerinde yapılan değişiklikler.

- Çağırma vasıtaları, arabirim gereklilikleri ve belirlenmiş sahanlıklarla ilgili maddelerin revizyonu. Elle çağırma aygıtlarına bir işaretin eklenmesi.

- Yangın uyarı sinyallerinin bakım kontrollerini geçersiz kılmayacağına ilişkin yapılan bir açıklama.

- Yasak işaretinin referansında yapılan bir değişiklik.

- Eğer asansör bakım kontrolündeyse kabinin üzerindeki ses sistemi için ve eğer kapılar bir gecikmenin ardından kapanmamışsa yolcu koruma aygıtlarını etkisiz hâle getirmek için kapılar kapanırken kabinin içindeki ses sistemine ilişkin gereklilikleri içeren çağırma sinyalinin alınmasını takiben asansörün hareketinde yapılan değişiklikler.

- Belirlenen sahanlığa ulaşmasını takiben asansörün eylemlerindeki görsel ve/veya işitsel göstergeler için gereklilikleri ve asansörün kapıları açık veya kapalı halde durmasına ilişkin seçenekleri içeren değişiklikler.

- Ayrı bir sıfırlama sinyali ve “girilmez” işareti için gerekliliklerin silinmesi.

- Bakım gereklilikleri hakkında bilgilendirici yeni Ek B’nin dâhil edilmesi.

EN 81-73:2020 sürümü yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir. 2020 sürümü ile 2016 sürümü arasında hiçbir teknik değişiklik yapılmadığı ve 2020'nin teknik gereksinimlerinin 2016 ile aynı olduğu belirtilmiştir. EN 81-73:2016 sürümü, 27.01.2023 tarihine kadar yürürlükte kalacaktır.

Ülkemizin yangından korunma mevzuatı olan BİNALARIN YANGINDAN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK'te, asansörlerin kaçış yolu olarak kabul edilmediği ve acil durum (itfaiyeci) dışındaki asansörlerin yangın sırasında kullanılamayacağı belirtilmiştir.

Bu yönetmeliğin "Asansörler" bölümünde asansörlerin davranışı şu şekilde tanımlanmıştır:

Yüksek binalarda ve topluma açık yapılarda kullanılan asansörlerin aşağıda belirtilen esaslara uygun olması gerekir:

a) Asansörlerin, yangın uyarısı aldıklarında kapılarını açmadan doğrultuları ne olursa olsun otomatik olarak acil çıkış katına dönecek ve kapıları açık bekleyecek özellikte olması gerekir. Ancak, asansörlerin gerektiğinde yetkililer tarafından kullanılabilecek elektrikli sisteme sahip olması da gerekir.

b) Asansörlerin, yangın uyarısı alındığında, kat ve koridor çağrılarını kabul etmemesi gerekir. 

Yüksek bina ise şu şekilde tanımlanmıştır: Bina yüksekliği 21.50 m’den, yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalar. Bu nedenle, bu yüksekliklerin altındaki ve topluma açık olmayan yapılarda bu gerekler aranmamaktadır.

Bu yönetmelikte asansör kat kapıları için EN 81-58 standardına atıf yapılmasına rağmen EN 81-73 standardına atıf yapılmamıştır. Ancak yukarıda belirtilen maddeler ile EN 81-73 standardının temel gerekleri istenmiştir.

Burada bir not düşmemiz gerekiyor. Yukarıdaki a) maddesinde belirtilen "Ancak, asansörlerin gerektiğinde yetkililer tarafından kullanılabilecek elektrikli sisteme sahip olması da gerekir." ifadesi tartışmaya açık bir konudur.

ASANSÖR PERİYODİK KONTROL YÖNETMELİĞİ'nin Kontrol Kriterleri eklerinde "Yangın durumunda, çalıştırmaya yönelik tedbirler" bölümünde EN 81-73 standardının madddelerine atıf yapılmaktadır. Bu haliyle, ülkemizde EN 81-73 standardının büyük oranda uygulandığını söylemek mümkündür. Ancak, kontrol listelerinin hazırlanması sırasında TS EN 81-73:2006 sürümü kullanıldığı için yürürlükteki güncel 2016 veya 2020 tarihli sürümlere göre bazı hatalar mevcuttur. Örneğin aşağıdaki madde güncel değildir:

"Yüksek binalarda ve topluma açık yapılarda asansör yangın uyarısı aldığında, bütün durak kumandaları ve “kapıyı tekrar açma butonu” dâhil kabin kumandaları etkisiz kılınmalı ve bütün mevcut kayıtlı çağrılar iptal edilmelidir. (TS EN 81-73 madde 5.3.1)". Oysa yürürlükteki güncel sürümlerde "kapıyı tekrar açma butonu" işler durumda olmalı denilmektedir.

Aşağıda Avrupa'da bazı ülkelerde günümüz itibariyle EN 81-73'ün uygulama durumları hakkında özet bilgiler vermeye çalıştık:

İngiltere:
Ulusal bina yönetmelikleri EN 81-73'e henüz atıfta bulunmuyor. Binaların yangın güvenliği tasarımı için kullanılan ulusal BS 9991 ve BS 9999 standartları, BS EN 81-73'e atıfta bulunuyor.

Almanya:
Federal bina yönetmelikleri EN 81-73'e atıfta bulunuyor. Yalnızca belirli kamu binaları için veya yangından korunma konseptine göre EN 81-73 isteniyor.

Fransa:
EN 81-73 standardı Fransa'da uygulanmıyor. U-36 (Article U 36) isimli ulusal bir düzenleme maddesi bulunuyor. EN 81-73 standardında, yangın algılanması durumunda asansörün belirlenmiş ana durağa veya alternatif durağa gönderilmesi istenirken; U-36'da her katın kendi yangın sinyali bulunuyor ve asansör, yangın sinyali gelmeyen en yakın durağa gönderiliyor.

İspanya:
Yangın durumunda asansörlerin davranışı ile ilgili herhangi bir ulusal düzenleme bulunmuyor. EN 81-73 tamamen uygulanıyor.

Hollanda:
EN 81-73'e atıfta bulunan ulusal bir düzenleme bulunmuyor. Ulusal bina yönetmeliği, binadaki kaçış yollarının asansör kullanamayacağını belirtiyor. Yapı kanunundaki ifade binadaki tüm asansörler için geçerli. EN 81-73 uygulanıyor.

Belçika:
Asansörlerin yangın durumundaki davranışı, ulusal kararname ile düzenlenmiş. Tüm asansörlerde EN 81-73 aranıyor.

Avusturya:
Yangın durumunda asansörün kullanılmamasını sağlayacak fonksiyonlara sahip olmasını isteyen ulusal bir yasa bulunuyor. Tüm asansörlerde EN 81-73 aranıyor.

Norveç:
Asansörlerin yangın durumundaki davranışını tanımlayan ulusal bina düzenlemeleri bulunuyor. Asansörlerin kaçış yolunun parçası olamayacağı ve yangın alarmı tetiklendiğinde güvenli bir şekilde durması isteniyor. Bu düzenleme binadaki tüm asansörler için geçerli. EN 81-73 tamamen uygulanıyor.

İsviçre:
Asansörlerin yangın durumundaki davranışı, ulusal yangından korunma yönergesi ile düzenleniyor. Bu yönerge EN 81-73'e atıfta bulunuyor. Çok katlı binalarda, konaklama tesislerinde, satış noktalarında veya odaların yoğun olarak bulunduğu binalarda üçten fazla durağı birbirine bağlayan asansörlerde yangın kontrol sistemi aranıyor ve EN 81-73 uygulanıyor.