
ERİŞİLEBİLİRLİK VE ASANSÖRLERDE ERİŞİLEBİLİRLİK KAVRAMINA STANDART GÖZÜYLE BAKIŞ
Bildiğiniz üzere, TS EN 81-20 standardı 2014/33/AB Asansör Yönetmeliği kapsamında uyumlaştırılmış asansör montaj standardıdır, bu standart bir asansör montajında, yönetmeliğin temel sağlık güvenlik kurallarını karşılamada takip edilecek temel dokümandır. Ancak TS EN 81-20 standardı Asansör Yönetmeliğinin 1 numaralı ekinde belirtilen temel sağlık güvenlik kurallarından olan 1.2 numaralı kuralın2. Paragrafında belirtilen “Asansörün insan taşıma amaçlı olması durumunda ve boyutları izin vermesi halinde, kabin engellilerin girişini ve kullanımını zorlaştırmayan ve bu kişilerin kullanımını kolaylaştıran uygun tanzime imkân sağlayacak şekilde tasarlanır ve imal edilir.” Maddesini karşılamamaktadır. Bu durumda bir başka uyumlaştırılmış standart olan TS EN 81-70 numaralı standart “Asansörler- Yapım ve montaj için güvenlik kuralları- Yolcu ve yük asansörleri için özel uygulamalar bölüm 70:Engelliler dâhil yolcu asansörleri için erişilebilirlik” devreye girmektedir.
Bu yazımızda TS EN 81-70 standardının 06.05.2021 yılında yayınlanmış olan en son halini masaya yatırıp değerlendireceğiz.
TS EN 81-70 standardı, Makine Emniyeti Yönetmeliği kapsamında uyumlaştırılmış standart olan TS EN 12100 standardı Ek B de belirtilen tehlike listesi içeriğinde bulunan 2 temel tehlike üzerine odaklanmıştır. Bu tehlikeler mekanik tehlikeler (çarpma, darbe, kayma, düşme vb.) ve Ergonomik (kabine erişim, göstergeler, görsel ve duyusal uyarıların tasarım ve konumu, kumanda-kontrol tertibatlarının konumu ve tasarımı vb.) tehlikelerdir.
Standardın 5. Maddesi itibari ile bir asansörde uygulanabilecek engelliler için erişilebilirlik kuralları ve önlemler tanımlanmıştır. Bu kurla ve önlemlerin açılımını aşağıda size detaylı bir şekilde izah etmeye çalışacağız.
5.2. Girişler ve kapı açıklıkları
5.2.1 Kat ve kabin kapıları yatay açılan otomatik kapılar olmalıdır. Kapı genişlikleri ise kullanımı öngörülen tekerlekli sandalye tipine göre değişiklik göstermektedir. Buna göre 5 farklı tipte kabin tipi belirlenmiş ve standartta 3 numaralı tabloda bu 5 tip kabin ölçüleri ile bertilmiştir. Buna göre tip 1 kabinler için öngörülen asansör kapıları en az 800 mm, tip 2, tip 3 ve tip 4 asansör kabinleri için öngörülen kapılar en az 900 mm ve tip 5 asansör kabinleri için öngörülen en düşük kapı genişliği 1100 mm olmalıdır. Mevcut binalar için kurulumu gerçekleştirilecek asansörlerde tip 2 kabin kullanılması durumunda en düşük giriş açıklığı ölçüsü 800 mm olarak uygulanabilecektir.
Kapı bekleme süreleri 2 ila 20 saniye arasında bir değerle ayarlanmalıdır. Engelli bir birey için ideal kapı bekleme süresinin en az 6 sn. olması gerektiği de ayrıca standartta tanımlanmıştır. Asansör kullanıcısı engelli bireyin bu kapı bekleme süresinin yetmediği hallerde kapı açma butonunu da destek olarak kullanabileceği standartta tanımlanmaktadır.
5.3. Kabin ölçüleri ve kabinde bulunan ekipmanlar
Yukarıda engelli erişimine uygun asansörler için uygulanabilecek kabin tiplerinden bahsetmiştik, şimdi bahsettiğimiz bu 5 tip kabini ölçüleri ile birlikte değerlendirebiliriz.
RESİM 1 - RESİM 2 - RESİM 3
Yukarıda belirtilen kabin tiplerine ilaveten bu kabinlerde tarif edilmiş tekerlekli sandalye tipleri hakkında da kısaca bilgi vermek gerekecektir elbette.
Tekerlekli sandalyeler aşağıda belirtilmiş olan bazı temel özelliklerine bağlı olarak 3 sınıfa ayrılmaktadır, ana konumuz olmaması sebebi ile kısaca tarif etmek gerekirse;
A sınıfı tekerlekli sandalyeler; kompakt, manevra kabiliyeti olan ancak dış mekan engellerinde kullanılamayan sandalyelerdir.
B sınıfı sandalyeler, bazı iç mekan ve dış mekan engellerini aşabilecek kapasitede manevra kabiliyeti olan ve yeterince kompakt sandalyelerdir.
C sınıfı sandalyeler ise iç mekanda kullanımdan ziyade dış mekanda uzun mesafeleri kat etmekte de kullanılabilecek büyük boyutlu sandalyelerdir ve dış mekan engellerinden geçebilecek kabiliyettedirler.
ASANSÖR KABİNİNDE BULUNMASI GEREKEN EKİPMANLAR
Kabin içerisinde kabin kumanda panelinin bulunduğu tarafta bir el tutamağı (küpeşte)bulunmalıdır. Bu tutamak kumanda panelini engellememesi açısından parçalı şekilde monte edilebilir. Kumanda panelinin yan taraflarından birisi eğer 400 mm den daha kısa ise bu tarafa el tutamağı monte edilmeyebilir. El tutamağı çapı en az 30 mm en fazla 45 mm olacak şekilde en az 1 mm radyus olacak şekilde bir boru olmalıdır. Tutamağın en üst noktası kabin zemininden 900 mm ± 25 mm yükseklikte olmalıdır. Tutamağın uç noktaları kapalı olmalıdır.
Tip 1, 2 ve 3 kabinlerde tutamak eğer kabin girişine engel olacak durumda ise karşı duvara da monte edilebilir. Tip 4 ve 5 kabinlerde ise ilave bir tutamak karşı duvara monte edilmelidir.
Eğer kabin içerisinde açılır kapanır tip bir koltuk olması halinde bu koltuk aşağıdaki özellikleri sağlamalıdır.
- Kabin zemininden 500 mm ± 25 mm yükseklikte olmalı,
- Derinliği 300 mm ila 400 mm aralığında olmalı,
- Genişliği 400 mm ila 500 mm aralığında olmalı ve
- En az 120 kg taşıma kapasitesine sahip olmalı.
Tip 1, 2 ve 3 kabinlerde geri geri çıkan engelli bireylerin arkasında bulunabilecek engelleri görebilmesini sağlayan bir ekipman monte edilmelidir (karşı duvara monte edilecek bir ayna veya yansıtıcı metal kaplama)
Kabin zemini kaymaz olmalıdır, asansörün monte edildiği çevre koşullarını da göz önünde bulundurursak, ıslak ayakkabılı yolcuların kabine girebileceği düşünüldüğünde, özellikle bina girişlerinde kullanılan kayma önleyici ürünler kullanılabilir.
KUMANDA SİSTEMLERİ VE UYARILAR
1- Müşterek kumandalı kumanda sistemleri
Kumanda sistemlerinin tasarımı:
Kumanda butonlarının aktif kullanılan kısmının alanı en az 490 mm2 yazılı (rakam ve işaretlerin bulunduğu) çemberin çapı ise en az 20 mm olmalıdır. Butonların aktif kullanımda olan parçaları ön yüzeyden veya yakın çevreden rahatlıkla görülebilmeli ve dokunarak anlaşılabilir olmalıdır.
Kat butonlarının yüzeyi çevresiyle parlaklıkta kontrast olmalıdır, yüzey parlaksa çevresi mat, çevresi parlaksa yüzey mat olmalıdır. Kabin butonlarında ise buton sayısı 5 adetten az ise çevresiyle parlaklıkta kontrast olmalıdır.
Çalışma kuvveti 2,5 N ila 5 N aralığında olmalıdır.
Butona bir kez basıldığında çağrının alındığına dair görsel ve sesli bir uyarı yolcuya sağlanmalıdır. Sesli uyarı 35 dB ila 65 dB aralığında olmalıdır ve bir butona her basıldığında daha önce basılmasında dahi çağrı kayıt altına alınmış olsa da sesli ve görsel uyarı yeniden sağlanmalıdır.
Kabin buton seti üzerinde bulunan binanın çıkış katını gösteren butonlar diğer butonlardan 5 ± 1 mm daha önde olmalı ve tercihan yeşil renkte olmalıdır.
Butonlar üzerinde sembollerin kullanılması halinde semboller butonun aktif kısımları üzerinde olmalı veya 10 mm ila 15 mm arasında bir mesafe uzaklıkta butonun sol tarafında olmalıdır. Semboller bulunduğu zemin ile kontrast olmalı ve 15 mm ila 40 mm aralığında bir yüksekliğe sahip kabartma olmalıdır.
Aktif kısımlarda kullanılan kabartma ve semboller minimum 0,8 mm yüksekliğe sahip olmalıdır (tercihan 10 mm). Çağırma butonları veya durak seçim butonlarının aktif kısımlarının birbirlerine olan mesafe en az 10 mm olmalıdır.
Herhangi bir kat veya kabin butonunun en alt kısımda bulunan buton merkezinden zemine olan mesafe an az 850 mm olmalıdır.
Kat çağrı butonlarında en üst kısımda bulunan aktif butonların zeminden yüksekliği en fazla 1100 mm olmalıdır. Kabin kumanda butonlarında ise bu mesafe en fazla 1 200 mm olmalıdır.
Kat çağrı butonları mutlaka dikey yerleştirilmelidir, kabin butonlarının yerleşimini aşağıda detaylı olarak anlatacağız.
Kat çağrı butonlarının herhangi birinin merkezi en yakın yan duvara en az 500 mm mesafede olmalı (tercihen 700 mm), kabin butonlarında ise en az 400 mm olmalıdır.
RESİM 4
Kat kontrol cihazları (Kat çağrı buton setleri)
Çağrı düğmelerinin kullanıldığı durumlarda, yukarıda belirtilen gereksinimleri karşılamalı ve Sembollerin sağlandığı yerlerde, bunlar aşağıdaki gibi işaretlenmelidir.
RESİM 5
Erişilebilirlik düğmesinin sağlandığı durumlarda (örn. kapı bekleme süresini artırmak için daha büyük bir asansörü çağırmak vb.) 5.4.3.1.2'ye uygun olmalıdır.
Tek bir asansör olması durumunda, bir dizi durak kontrol cihazı, asansörün kat kapıları yanına monte edilmelidir.
Kat çağrılarının ortak yönetimine sahip iki veya daha fazla asansör için, en az bir tane kontrol cihazı (çağrı buton seti) iki kat kapısı arasındaki duvara monte edilmelidir.
Kabin kontrol cihazları (Kabin içi buton seti)
Kabin kontrol cihazları, yukarıda tasarım kısımlarında belirttiğimiz gereksinimleri karşılamalı ve aşağıdaki gibi düzenlenmelidir.
a) Kat seçim butonları, alarm ve kapı açma kapama butonlarının üst kısımlarına yerleştirilmelidir.
b) Tek bir yatay sıra için kat seçim butonlarının sırası soldan sağa olmalıdır. Bu tek bir düşey sıra için kat seçim düğmelerinin sırası aşağıdan yukarıya doğru olacak ve soldan sağa ve ardından aşağıdan yukarıya birden çok dikey satır şeklinde olmalıdır.
RESİM 6
Asansörün çalışması için basmalı butonlar kullanıldığında, bunlar aşağıdaki şekilde tanımlanmalıdır:
a) Kat seçim butonları: Sembollerle tanımlanır (örn. sayılar, karakterler veya piktogramlar)
Binanın kat isimlendirmesi ile tercihen: -2, -1, 0, 1, 2, vb.;
b) Alarm düğmesi: Çan şeklinde sembollü sarı renkli aşağıdaki şekillerden birine uygun olmalıdır.
RESİM 7
Çağrı kaydı için tuş takımları (klavye metodu) kullanıldığında, bunlar aşağıdaki şekle uygun olmalıdır ve alarm ve kapı açma / kapama butonları klavyenin altına yerleştirilmelidir.
c) Kapı açma düğmesi: ⊲I⊳ sembolü ile tanımlanmalı ve (ISO 4190-5:2006, Tablo C.1, No. 2 uygun olmalıdır);
d) Varsa kapı kapatma düğmesi: ⊳I⊲ sembolü ile tanımlanmalı ve aşağıdaki şekle uygun olmalıdır.
RESİM 8
Şekil: Bir klavye uygulama örneği RESİM 9
Kabin işletim paneli, yan duvarda aşağıdaki şekilde yerleştirilmelidir:
a) Merkezi açılan kapıları bulunan asansörlerde, ana kapıdan kabine girerken sağ tarafta olmalıdır.
b) Teleskobik açılan kapıları bulunan asansörlerde, ana kapıdan kabine girerken kapanan kısım tarafında olmalıdır.
c) Kabin genişliği 1600 mm'yi aştığında, kabinin her iki yan duvarında bir kabin kumanda paneli yerleştirilmelidir.
d) Bitişik kapıları olan kabinlerde (90° kapıları olan kabinler), kapı bulunmayan diğer duvarlarda birer kabin kumanda paneli bulunmalıdır.
Kat göstergeleri
EN 81-20:2020, 5.12.4.3'e göre ışıklı sinyaller ok şeklinde olacak ve kat kapılarının üstüne veya yanına yerleştirmelidir.
Gösterge okları, bitmiş zemin seviyesinden 1 800 mm ile 2 500 mm arasında konumlandırılmalıdır ve kat hizasından yatay düzlemde en az 140° görüş açısı ve yataydan 70° dikey görüş açısı ile görünebilmelidir. Okların yüksekliği en az 40 mm olmalıdır. Bu madde pek çok yerde farklı yorumlanmakta, maddede bulunan açıların gösterge panelinin eğimi ile sağlanması gerektiği şeklinde yorumlanmaktadır. Asıl olan göstergenin eğimi değil belirtilen açılardan bakıldığında göstergenin görülebilmesidir. Bu durum dikkate alındığında yerleştirildiği konuma bağlı olarak hiçbir açı vermeden zemine düz yerleştirmeyle de sağlanabileceği gibi, açı verilerek montajın yapılmasını da gerektirebilir. Bu durum tamamen montajın yapılacağı alana bağlı bir değişkendir.
Tekli asansörler için yön gösterge okları, kabinin içine, zeminden 1 600 mm ile 2000 mm arasında yükseklikte olacak şekilde ve kapılar açıkken duraktan açıkça görülebilecek şekilde monte edildiği durumlarda yukarıda belirtilen kapı üstü yön göstergesine gerek bulunmayacaktır.
Okların yanmasına sesli bir sinyal eşlik etmelidir. Sesli sinyaller olmalıdır. Yukarı için bir ses ve aşağı için iki ses.
Durakta sesli bir sinyal kapıların açılmaya başladığını bildirmelidir. Kapı açılma sesi seviyesi 45 dB (A) veya üzerinde ise tek başına yeterlidir.
Kabin içi göstergeleri
Kabin işletim panelinin içine veya üstüne bir konum sinyali yerleştirilmelidir. Merkez çizgisi kabin zemin seviyesinin üstünden 1.600 mm ile 1.800 mm arasında konumlandırılmalıdır. Kat numaraları yüksekliği 30 mm ile 60 mm arasında olmalıdır.
Kabin durduğunda resmi yerel dillerden en az biriyle anons etmelidir.
Alarm sistemi, panel içine veya panel üstüne entegre edilmiş, görünür ve sesli sinyallerle donatılmalıdır.
Kontrol paneli aşağıda yer alan şartları sağlamalıdır.
a) Aşağıdaki şekle göre sarı bir grafik sembol, alarmın başlatılmasından alarmın sonuna kadar;
b) Alarmın başlamasından sesli iletişim kurulana kadar sesli bir sinyal olmalıdır; sesli sinyal 5.1.3'e uygun olmalıdır;
c) Aşağıda belirtilen grafik sembol göre sesli iletişim sırasında yanan yeşil bir grafik sembol ile aydınlatılmalıdır.
RESİM 10
Hedef kontrol sistemleri için kontrol cihazları ve sinyalleri (destinasyon kontrol sistemleri)
Kat kontrol cihazları
Tuş takımlarının (klavye sistemi) kullanıldığı durumlarda, düzenleme aşağıdaki şekle göre olacaktır.
Tuş takımları, aşağıdaki istisnalar ve ilaveler dışında yukarıda değindiğimiz şartları karşılamalıdır.
Gereksinimler:
a) Tuş takımının genişliği 120 mm'yi geçmemelidir;
b) Tuş takımının yüksekliği 160 mm'yi geçmemelidir;
c) Basmalı butonlar arasındaki mesafe 5 mm ile 15 mm arasında olmalıdır;
d) Rakamlar butonların aktif kısmında olacak ve kabartmalı olmayacak, ancak oyulmuş olabilir;
e) ISO 4190-5:2006, Tablo C.1 No. 11'e göre çıkış düğmesindeki (ana kat) yıldız sembolü ve eksi sembolü kabartmalı olmalıdır;
f) '5' numaralı buton üzerinde tek bir kabartma nokta olmalıdır. Braille alfabesi kullanılmamalıdır.
RESİM 11
Erişilebilirlik düğmesi sağlanmalıdır. Bu düğme uluslararası engelliler için kullanılan aşağıdaki sembol olmalıdır.
RESİM 12
Basma butonu aşağıdakilere uygun olmalıdır:
Erişilebilirlik düğmesi, kalıcı değilse sesli bilgilendirme başlatmalıdır.
İlgili kontrol cihazının yanına bir kabin tahsis edilmeli veya alternatif olarak tahsis edilen kabinin kapı bekleme süresi ayarlanmalıdır.
Yerleştirmek için uzun süre gibi ek özellikleri de etkinleştirebilir. Çağrının daha büyük bir kabine atanması vb.
İki durak kapısı arasında her duvar için en az bir kontrol cihazı seti düzenlenmelidir.
İniş/kat sinyalleri
İniş sinyalleri aşağıdaki gereksinimleri karşılamalıdır:
a) Seçilen kat ve tahsis edilen asansör, görünür bir sinyal ile teyit edilecektir. Görünür sinyal hedef çağrı için giriş cihazının yanına yerleştirilir. Ekranlarda atama karakterlerini kaldırın ve en az 25 mm yüksekliğinde olmalıdır. Erişilebilirlik düğmesinin çalıştırılmasından sonra, görünür sinyal ilgili sesli duyuru süresi boyunca görüntülenir;
b) Seçilen kat, tahsis edilen asansör ve yeri sesli anons ile teyit edilecektir.
c) Her asansör ayrı ayrı işaretlenmelidir (örneğin A, B, C, vb.). İşaretleme doğrudan yukarıya veya kat zemininden 1 800 mm ile 2 500 mm arasında bir yükseklikte, kat kapısına bitişik seviyeye konulmalıdır. Tanımlama işaretinin yüksekliği en az 40 mm olmalı ve çevresiyle kontrast oluşturmalıdır.
d) Erişilebilirlik butonu aktif ise tahsis edilen asansör yolcu için uygun olduğunda sinyal veya sesli anonsla (örneğin asansör A); sesli ikaz ile kendini tanıtacaktır.
e), b) ve d)'ye göre sesli sinyaller ve sesli anonslar 5.1.3'e uygun olmalıdır.
Kullanım bilgileri /Asansör sahibine sağlanması gereken bilgiler
Talimatlarda aşağıdaki bilgiler sağlanmalıdır:
a) Kapı bekleme süresinin ayarlanması için bilgiler;
b) Kabindeki ve duraklardaki sesli sinyallerin ses seviyesinin ayarlanması ve varsa başlatma döngülerinin yükselticisinin ayarlanması için bilgiler;
c) Asansörün belirli kontrol cihazlarının ve özelliklerinin nasıl kullanılacağına ilişkin bilgiler, örn. erişilebilirlik düğmesi, hedef kat denetimi vb.
Tesis sahibi tarafından kontrol edilmek üzere tasarlanan herhangi bir özellik, talimatlarla sağlanmalıdır.
Artan erişilebilirlik ve kullanılabilirlik için rehberlik
Asansörlerin erişilebilirliğini ve kullanılabilirliğini geliştirmek için aşağıdaki maddeler dikkate alınabilir. Bu, özellikle kamu tesislerinde (örneğin tren istasyonları) ve belirli binalarda (örneğin hastaneler, bakım evleri, vb.) daha yüksek derecede ve/veya çeşitli engelleri olan yolcuların asansörü kullanabilmesi için önemli olabilir.
a) Şeffaf malzemelerin neden olduğu karışıklığı önlemek ve asansör girişlerinin kolayca tanınmasını sağlamak için cam kat kapıları işaretlenmelidir. Binadaki duvarlar ve kapılar ile aynı işaretleme kullanılabilir.
b) Kabin ve kuyu duvarlarındaki veya durak ve kabin kapılarındaki şeffaf elemanlar panik riskini azaltabilir ve sıkışan yolcu durumunda asansör dışındaki diğer kişilerle iletişimi destekler. Ancak şeffaf unsurlar, yükseklik korkusuyla ilişkili kaygıyı da şiddetlendirebilir.
c) Kat ve kabin kapılarının yüksekliği ile kabinin net yüksekliği en az 2 100 mm olmalıdır.
d) Kapısız tüm kabin duvarlarına korkuluk takılmalıdır.
e) Işık kaynaklarının yansımasından kaynaklanan yansımaları, optik karışıklığı ve kamaşmayı önlemek için duvarlar mat yüzeylere sahip olmalıdır. Kabinin herhangi bir duvarının büyük ölçüde aynalı olduğu durumlarda, cam süslenmelidir veya zemin ile aynanın alt kenarı arasında minimum 300 mm dikey mesafe olmalıdır.
f) Braille karakterleri sağlanabilir. Sağlanırsa, ISO 17049 ile uyumlu olmalı ve ilgili sembollerine minimum 5 mm mesafe olmalıdır.
Bir sonraki sayıda görüşmek dileğiyle iyi çalışmalar...