Şehir yaşantısının temeli sayıla­cak yapılaşma ve yapı ihtiyacını karşılamak üzere tasarlanan yo­ğun yaşam merkezleri, çok katlı yerleşkeler temel gereksinimi bina içi erişim ve taşıma soru­nu asansörler ile çözülmektedir. Güvenlik gereklilikleri konu­sunda katı kurallar oluşturularak asansörün sınırları belirlenmekte ve bu sınırların dışına çıkılması halinde hareketin durdurulması istenmektedir.

Bu yazımızda asansörlerin hız izleyici olarak bilinen ilgili ürün mevzuatlarında tanımlanan hız regülatörünün üzerinde duraca­ğız. Öncelikle ifade karışıklığı yaşamamak için hız izleyici ola­rak “hız regülatörü” ifadesinin kullanıldığını belirtmek isterim.

Ürüne ait bilgileri dikkate alır iken Tasarım, Satın alma, Montaj ve Servis hizmetlerini bir bütün olarak değerlendirmek daha doğ­ru olacaktır. Ürün standardında bahsedilen hız regülatörü için aşağıdaki açıklamalar bilgilen­dirme amacıyla paylaşılmaktadır.

Hız regülatörü tek veya çift yönlü olarak çalışabilir olmalı ve anma yükünü taşıyan bir ka­bini veya bir karşı ağırlığı veya dengeleme ağırlığını durduracak tertibatı devreye sokacak yeterli­liklere sahip olmalıdır.

Hız regülatörü üzerinde; imalat­çısının ismi, tip inceleme belgesi numarası, tipi bilgilerini içeren bir plaka sabitlenmelidir.

Geçtiğimiz sayılarda bahsettiği­miz bazı bilgileri tekrar hatırla­yalım.

Güvenlik tertibatı için hız regü­latörünün devreye girmesi, anma hızının en az %115'ine eşit ve aşağıdakilerden düşük bir hızda meydana gelmelidir:

1) Sabit makaralı tipler hariç ani etkili tip güvenlik tertibatları için 0,8 m/s veya

2) Sabit makaralı tip güvenlik tertibatları için 1 m/s veya

3) 1,0 m/s'yi aşmayan anma hız­ları için kullanılan kademeli tip güvenlik tertibatı için 1,50 m/s veya

4) (1,25.V + 0,25/V) 1,0 m/s'yi aşan anma hızları için kademeli tip güvenlik tertibatı için.

Anma hızının 1 m/s'yi aştığı asansörler için, 4'te gerekli olan değere mümkün olduğunca ya­kın bir devreye girme hızı seçil­mesi tavsiye edilir. Eğer güven­lik tertibatı ayarlanabilir ise son ayar, mührü kırmadan yeniden ayarlama yapmayı önleyecek şe­kilde mühürlenmelidir.

Düşük anma hızına sahip asan­sörler için, yukarıda belirtilen alt sınıra mümkün olduğunca yakın bir devreye girme hızı seçilmesi tavsiye edilir.

Bu bölümden itibaren ilgili ürün test standardının gereklilikle­ri üzerinde duralım. Kilitleme kuvveti oluşturmak için yalnızca sürtünme tahriki kullanan hız re­gülatörleri, ilave bir sertleştirme işlemine tabi tutulmuş ya da alt­tan kesikli forma sahip olmalıdır.

Güvenlik tertibatının çalışması­na karşılık gelen dönme yönü, hız regülatörünün üzerinde işa­retlenmelidir.

Devreye girdiği zaman, regülatör tarafından hız regülatörü halatın­da üretilen çekme kuvveti, en az güvenlik tertibatının devreye gir­mesi için gerekli olanın iki katı ya da 300 N değerinde olmalıdır.

Tehlikeli bir hıza erişilmeden önce hız regülatörünün devreye girmesini sağlamak için, regü­latörün devreye girme noktaları arasındaki azami mesafe, regü­latör halatının hareketine bağlı olarak 250 mm'yi aşmamalıdır.

Hız regülatörünün azami kilitle­me hızı referans alınarak hesap­lanan bir serbest düşme mesafesi benimsenmelidir.

Serbest düşme mesafesi metre cinsinden aşağıdaki gibi alınma­lıdır: h = v₁²/ 2.gn + 0,1 + 0,03

gn Saniyenin karesi başına met­re cinsinden (m/s2)standart ser­best düşme hızlanmasıdır;

v1 Hız regülatörünün saniye ba­şına metre cinsinden (m/s) kilit­leme hızı;

0,10 m Tepki süresi esnasında kat edilen mesafeye karşılık ge­lir;

0,03 m Kavrama elemanları ile kılavuz raylar arasındaki boşlu­ğun kapanması esnasında alınan mesafeye karşılık gelir.

Güvenlik tertibatının absorbe edebileceği toplam enerji: (P + Q)1 = 2 . K / (gn . h)

K, K1, K2 Bir güvenlik tertibatı bloku tarafından absorbe edilen, joule cinsinden enerji (grafiğe göre hesaplanır);

P Boş kabinin ve kabin tarafın­dan taşınan aksamların kilogram cinsinden kütleleri; yani, hare­ketli kabloların bir kısmı, denge­leme kabloları/zincirleri (varsa), vb.;

Q Kilogram cinsinden anma yükü; kilogram cinsinden izin verilen kütledir.

Hız regülatörünün halatı aşağı­daki şartları sağlamalıdır:

a. Hız regülatörü EN 12385-5:2002'de belirtilen bir tel halat ile tahrik edilmelidir.

b. Halatın asgari kopma yükü, halat tahrikli tipteki hız regülatö­rü için 0,2’ye eşit bir μmax sür­tünme faktörü dikkate alınarak, hız regülatörünün devreye gir­diği anda regülatörün halatında oluşan çekme kuvveti ile, en az 8 güvenlik faktörü ile ilişkilendi­rilmelidir.

c. Hız regülatörü halatı için ma­karaların bölüm çapı ile halatın anma çapı arasındaki oran en az 30 olmalıdır.

d. Hız regülatörü halatı, bir ger­me ağırlığı ile bir makara tarafın­dan gerilmelidir. Bu makara ya da onun germe ağırlığı kılavuz­lanmalıdır.

e. Devreye girme değerleri, ger­me aygıtının hareketi ile değiş­mediği müddetçe, hız regülatörü germe aygıtının bir parçası ola­bilir.

f. Güvenlik tertibatının bağlan­ması sırasında, hız regülatörü ve bağlantı uçları, normalden fazla bir fren mesafesi olması duru­munda bile bozulmadan kalma­lıdır.

g. Hız regülatörünün halatı gü­venlik tertibatından kolayca ayrı­labilir olmalıdır.

Hız regülatörü aşağıdaki şartları sağlamalıdır:

a. Hız regülatörü kontrol ve ba­kım için erişilebilir ve ulaşılabilir olmalıdır;

b. Eğer asansör kuyusunda ko­numlandırılmışsa, hız regülatö­rüne kuyunun dışından erişebil­meli ve ulaşılabilmelidir;

c. Aşağıdaki üç şartın sağlanması hâlinde yukarıdaki gereklilik ge­çerli olmaz:

1. Hız regülatörünün devreye gir­mesi, istenmeyen şekilde devre­ye girmenin gerçekleşmediği ve harekete geçirme aygıtının yet­kilendirilmemiş kişilerce erişile­bilir olmadığı şekilde, kablosuz kumanda haricinde bir uzaktan kumanda ile kuyunun dışından gerçekleştirilmişse ve

2. Hız regülatörüne, kontrol ve bakım için kabin üstünden veya kuyu alt boşluğundan erişilebili­yor ise ve

3. Kabin, karşı ağırlık ve denge­leme ağırlığı yukarı yönde hare­ket ettirildiğinde, hız regülatörü, devreye girdikten sonra normal pozisyonuna otomatik olarak geri dönüyorsa.

Ancak elektrikli kısımlar kuyu­nun dışından uzaktan kumanda ile normal konumuna geri dö­nebilir ki bu, hız regülatörünün normal işlevini etkilememelidir.

Hız regülatörü veya başka bir aygıt, elektrik güvenlik tertibatı aracılığıyla, kabin hızı, yukarı yönde ya da aşağı yönde, regüla­törün devreye girme hızına eriş­meden önce asansör makinesinin durdurulmasını başlatmalıdır. Ancak 1 m/s'yi aşmayan anma hızlarında bu aygıt en geç, regü­latörün devreye girme hızına eri­şildiği anda çalışabilir.

Eğer güvenlik tertibatının serbest bırakılmasından sonra hız regü­latörü kendisini otomatik olarak sıfırlamıyorsa, elektrik güvenlik aygıtı, hız regülatörü sıfırlama pozisyonunda değilken asan­sörün başlatılmasını önlemeli­ dir. Ancak acil durum elektrikli kurtarma kumandası aktif iken güvenlik tertibatında bulunan emniyet kontağı devre dışı hâlde olmalıdır.

Ürün belgelendirilmesi için ön­celikle aşağıdaki bilgilerin bel­gelendirme kuruluşu ile paylaşıl­ması gerekir.

a. Regülatör tarafından çalıştırı­lacak olan güvenlik tertibatının tipi (veya tipleri);

b. Asansörlerin, regülatörlerin kullanılabileceği azami ve asgari anma hızları;

c. Kilitleme yaptığı zaman hız regülatörü tarafından halatta olu­şan tahrik kuvvetinin öngörülen değeri.

d. Bir adet hız regülatörü;

e. Hız regülatörü için kullanılan tipte ve kurulmasının tavsiye edildiği şekildeki normal hâlinde bir adet halat. Tedarik edilecek olan uzunluk laboratuvar tarafın­dan belirlenir;

f. Hız regülatörü için kullanılan tipte bir gergi kasnağı tertibatı.

Yapılışı, çalışmayı, kullanılan malzemeleri, ürün aksamlarının boyutları ve toleranslarını gös­teren ayrıntılı çizimler ve montaj çizimleri başvuruda yer almalı­dır.

Deney yöntemi ve işlemi:

Belgelendirme kuruluşu aşağıda­ki bilgileri kontrol eder;

a. Kilitleme hızının başvuru sa­hibince belirtilen aralığın içinde olup olmadığı;

b. Hız regülatörünün üzerinde elektrik güvenlik tertibatı monte edilmişse, makinenin durmasına sebep olup olmadığı;

c. Hız regülatörü kilitleme yap­tığında, elektrik güvenlik terti­batının asansörün tüm hareketini engelleyip engellemediği;

d. Kilitleme yapıldığı zaman hız regülatörü tarafından halatta oluşturulan tahrik kuvveti.

Asansörün anma hızı aralığına karşılık gelen kilitleme hızı ara­lığında en az yirmi deney yapıl­malıdır. Deneylerin çoğunun, aralığın uç değerlerinde yapılma­sı tavsiye edilir. Kilitleme hızına erişmek için hız regülatörünün hızlanmasının, eylemsizlik et­kilerini bertaraf edebilmek için mümkün olduğunca düşük tu­tulmalıdır. Buna ek olarak, bir serbest düşme durumunu simüle etmek ve regülatörde bir bozul­maya sebep olmadığını kanıt­lamak için 0,9 - 1 gn arasındaki bir hızlanma değerinde en az iki deney yapılmalıdır.

Deney sonuçlarının yorumlan­ması:

20 deney esnasında kilitleme hız­ları, hız regülatörleri için ortaya koyulan sınırlar içinde olmalıdır. Eğer belirtilen sınırlar aşılırsa, aksamın üreticisi tarafından bir ayarlama yapılabilir ve 20 yeni deney yürütülür. 20 deney es­nasında aygıtların, elektrik gü­venlik aygıtının çalışmasının, eğer bu aygıt hız regülatörünün üzerinde monte edilmişse, ma­kinenin durmasına sebep olup olmadığı ve elektrik güvenlik aygıtının çalışmasının, hız re­gülatörü kilitleme yaptığında, asansörün tüm hareketini en­gelleyip engellemediği kontrol edilir. Kilitleme oluştuğunda hız regülatörü sebebiyle halatta olu­şan tahrik kuvveti en az 300 N ya da başvuru sahibi tarafından be­lirtilen daha yüksek herhangi bir değer olmalıdır. Aygıtın üreticisi tarafından aksi talep edilmediği ve deney raporunda belirtilme­diği müddetçe kavrama açısının 180° olması tavsiye edilir. Halatı kavrayarak çalışan bir aygıt ol­ması durumunda, halatta kalıcı bir şekil bozulması olmadığının kontrol edilmesi tavsiye edilir.

Tip inceleme belgesi içeriği:

Belge aşağıda verilenleri belirt­melidir:

a. TS EN 81-50 Ek A'ya göre bilgiler;

b. Hız regülatörünün tipi ve uy­gulaması;

c. Asansörün, hız regülatörünün kullanılabileceği azami ve asgari anma hızları;

d. Kullanılacak halatın çapı ve konstrüksiyonu;

e. Tahrik kasnaklı bir hız regü­latörü olması durumunda, asgari germe kuvveti;

f. Kilitleme oluştuğu zaman hız regülatörü sebebiyle halatta olu­şabilecek tahrik kuvveti.

Son olarak tasarım zorunlu olan çözüm gerektiren yerlerde değer­lendirilecek şartlar gerek koşul­ları ile birlikte ürün standardında tanımlamıştır. Konuya ilişkin araştırmalar ile derinlemesine inceleme yapmak isteyenler için değerlendirilebilir.

Piyasada yaygın olarak kullanılan ürünlerin gerek koşullarını müm­kün olduğunca ortaklaştırmak için yazılı olarak standartlardan fayda­lanılmaktadır. Mevcut standartlar­da sunulan çözümleri gerek ko­şulları ile birlikte değerlendirmek gerekir. Yaşamsal ihtiyacımız olan asansör güvenliğinin önemini bir kez daha hatırlatmak isterim.

Saygılarımla

Kaynakça: 2014/33/AB Asansör Yönetmeliği, Guide to Lift Direc­tive, TS EN 81-20:2020, TS EN 81-50:2020