Mustafa GÖRMÜŞ
DKARE GÖZETİM TEST 
VE BELGELENDİRME TİC. LTD.ŞTİ
mustafa@dsq.com.tr

Bilindiği üzere binalarda yangın durumları ile ilgili tedbirler 19.12.2007 tarih ve 26735 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş olup, bu yönetmelik Ülkedeki her türlü yapı, bina, tesis ile açık ve kapalı alan işletmelerinde alınacak yangın önleme ve söndürme tedbirlerini kapsamaktadır.

Yönetmelik asansörlere 2 farklı noktadan yaklaşmaktadır, bunlardan birincisi normal asansörlerin yangın anında davranışı diğer ise yangına müdahalede kullanılacak olan acil durum asansörlerinin (itfaiye asansörü) temel özellikleri. Biz bu yazımızdan her 2 durumu hem yönetmelik çerçevesinde hem de yönetmeliği destekleyen uyumlaştırılmış standartlar çerçevesinde değerlendireceğiz.

Asansörlerin özellikleri;
Binaların Yangından Korunmasına dair Yönetmeliğin altıncı Bölümü 62. Maddesi, binalarda normal kullanımda olan asansörlerin yangın anında davranışının ana çerçevesini çizmektedir. Bu çerçeveye ilaveten 2014/33/AB Asansör Yönetmeliği ve bu yönetmeliğe göre uyumlaştırılmış standart olan TS EN 81-73 Asansörler - Yapım ve montaj için güvenlik kuralları - Yolcu ve yük asansörleri için özel uygulamalar - Bölüm 73: Yangın anında asansörlerin işletilmesi özelinde değerlendireceğiz.

Binaların Yangından Korunmasına dair Yönetmelik asansörlerin ve binaların asansörlerle ilgili Kısımlarına dair yapısal özelliklerine dair şartlar içermekle birlikte TS EN 81-73 standardı ise binada yangın çıkması halinde asansörün göstermesi gereken tepkileri içermektedir.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (2) - Asansör kuyusu ve makina dairesi, yangına en az 60 dakika dayanıklı ve yanıcı olmayan malzemeden yapılır.

Yönetmeliğin bu maddesini irdelemeden önce yangına dayanım kelimesini irdelemek gerektiğini düşünmekteyiz. İmar mevzuatları ve Yapı Malzemeleri ile ilgili mevzuatlarda geçen yangına dayanım ve yangına tepki kavramları asansör sektöründe net olarak anlaşılamamış tanımlardır. Yangına dayanım tanımı, meydana gelen bir yangında malzemenin yangına karşı bütünlüğünü koruması ile ilgili bir kavram olup, yangına dayanıklı malzeme tanımı ortaya çıkan yangın için bir bariyer oluşturma yeteneğini de ifade eder. Standartlar çerçevesinde yangına dayanım tanımı E, EI, EW şeklinde ifade edilir ve bu ifadelerin yanında yangına dayanım süresini dakika olarak belirten rakamlar kullanılır. Bu açıklamadan yola çıkarsak eğer, yukarıda belirtilen kriterin yani 60 dakika yangına dayanıklı malzemenin tanımı E 60 olması gerekmektedir.

Bir diğer yangın kavramı ise yangına tepki kavramıdır ki bu bazı yerlerde yanmazlık tanımı olarak da ele alınmaktadır. Yangına tepki tanımı bir malzeme yüzeyine gelen yangın alevinin malzeme üzerinde etkisi ya da malzemenin yangın alevine olan tepkisini ifade etmektedir. Bu kavram A, B,C,D,E ve F harfleri ile ifade edilir ve her bir harf malzeme yüzeyinde alevin çoğalma süresini ifade etmektedir, yangına tepki ifadesine ilave “s” ve “d” harfleri de kullanılmakta olup, bu harfler malzemenin duman çıkarma ve yangın damlacıkları oluşturma özelliklerini ifade etmektedir. 

Bu kavramı da özümsedikten sonra tekrar ilk tanıma döndüğümüzde yani “Asansör kuyusu ve makina dairesi, yangına en az 60 dakika dayanıklı ve yanıcı olmayan malzemeden yapılır.” Tanımını ele aldığımızda asansör kuyusu ve makine dairesinin yangına dayanım açısından en az E60 yangına tepki açısından ise en az A sınıfında olması gerekmektedir. 

Bu kavramları dikkate aldığımız zaman herkesin kuyu duvarları için sertifika alınması gerektiği algısı oluşacaktı, bunu hemen önlemekte yarar var, özellikle yapı malzemeleri ve imar mevzuatlarında taş, metal cam gibi malzemeler test edilmesine gerek kalmaksızın A sınıfı olduğu belirtilmektedir, yine aynı şekilde metal malzemelerin de rahatlıkla E60 sınıfını sağlayacağını kolaylıkla görebilmekteyiz, bu malzemeler dışında alçıpan, betopan, vb. gibi malzemelerin kullanılması durumunda mutlaka bu malzemelerin hem yangına dayanım hem de yangına tepki sınıflarını göstererek test raporlarına ihtiyaç vardır.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (3) Aynı kuyu içinde 3’den fazla asansör kabini düzenlenemez. 4 asansör kabini düzenlendiği takdirde, ikişerli gruplar hâlinde araları yangına 60 dakika dayanıklı bir malzeme ile ayırılır.

Bu madde de çok net olarak tanımlandığı üzere aynı kuyuda en fazla 3 adet asansör bulunabilmekte olup, eğer daha fazla kabin düzenlenmesi halinde ikişerli gruplar halinde ayrıştırılmalı ve ayrıştırma mutlaka kuyunun özelliklerine sahip bir bölme ile yapılmalıdır.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (4) Asansör kuyusunda en az 0.1 m2 olmak üzere kuyu alanının 0.025 katı kadar bir havalandırma ve dumandan arındırma bacası bulundurulur veya kuyular basınçlandırılır.

Makine daireli asansörler ele ele alındığında, askı halatlarının geçtiği halat delikleri genel olarak bu şartı sağlama k için yeterli havalandırma açıklığı olarak değerlendirilebilir, ancak makine dairesiz asansörler (kuyu içerisinde makine bulunan asansörler) bu şartı sağlayamayacağından ilaveten havalandırma açıklıkları açmak gerekecektir.

Aynı anda bodrum katlara da hizmet veren asansörlere, bodrum katlarda korunmuş bir koridordan veya bir yangın güvenlik holünden ulaşılması gerekir. Asansörlerin kapıları, koridor, hol ve benzeri alanlar dışında doğrudan kullanım alanlarına açılamaz. (Ek cümle: 16/3/2015-2015/7401 K.) Otoparklara asansörlerin ve yürüyen merdivenlerin önüne lamine cam ile hol oluşturulması durumunda otopark bölümü ve cam, yağmurlama sistemi ile korunur.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (5) Yüksek binalarda ve topluma açık yapılarda kullanılan asansörlerin aşağıda belirtilen esaslara uygun olması gerekir:

Bu maddeyi ele almadan önce yüksek bina tanımını netleştirmek gerekmektedir. Yönetmelikte belirtilen yüksek bina tanımı Bina yüksekliği 21.50 m’den, yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binaları ifade etmektedir. Yapı yüksekliği kavramı bodrum katlardan çatı piyeslerine kadar olan tüm alanları kapsamakta olup, bina yüksekliği ise zemin kottan çatı saçaklarına kadar olan alanları kapsamaktadır, 

a) Asansörlerin, yangın uyarısı aldıklarında kapılarını açmadan doğrultuları ne olursa olsun otomatik olarak acil çıkış katına dönecek ve kapıları açık bekleyecek özellikte olması gerekir. Ancak, asansörlerin gerektiğinde yetkililer tarafından kullanılabilecek elektrikli sisteme sahip olması da gerekir.
Asansörlerin kumanda sistemleri yangın alarmı ile entegre şekilde çalışmalı, yangın alarmını aldıkları an itibari ile mevcut çağrılarını iptal ederek acil çıkış katına yönlendirilerek var ise kabindeki yolcuların tahliyesine müsaade etmeli ve sonrasında kapıları açık bir şekilde beklemelidir.

b) Asansörlerin, yangın uyarısı alındığında, kat ve koridor çağrılarını kabul etmemesi gerekir. 

Bir önceki maddedeki şartı yerine getiren asansörün yangın tehlikesi sona erip de müdahale edilene kadar tüm kat ve kabin kumanda butonları devre dışı kalmalıdır.

c) Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan yüksek binalarda, deprem sensöründen uyarı alarak asansörlerin deprem sırasında durabileceği en yakın kata gidip, kapılarını açıp, hareket etmeyecek tertibat ve programa sahip olması gerekir.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (6) Asansör kapısı, yangın merdiven yuvasına açılamaz.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (7) (Değişik: 16/3/2015-2015/7401 K.) Asansör kat kapılarının TS EN 81-58 standardında belirtilen özellikleri haiz ve Ek-3/B’de belirtilen yangın dayanım özelliklerine sahip olması gerekir.

Bu maddeye göre asansör durak kapılarının yangına dayanım sınıfı, Yapı yüksekliği 51.50 m’den yüksek binalarda E60, Yapı yüksekliği 51.50 m’den alçak binalarda ise E30 olmalıdır. Bu da tüm asansör durak kapılarında yalıtım ihtiyacı olmadığı anlamına gelmektedir. Yönetmeliğin asansör durak kapılarına bakışı yangın anında ısı transferini önleyecek bir performanstan ziyade, bir katta veya koridorda ortaya çıkan yangının asansör kuyusuna ulaşarak, kuyunun baca etkisi sebebi ile diğer kat ve koridorlara ulaşmasını önleyecek bir performanstır. Bu maddede belirtilen E sınıfı, yangın anında kapının bütünlüğünü koruması ve koridorda meydana gelen alevin kuyu içerisine girmesini engellemek ve koridorda oluşan dumanın kuyuya girişini kısıtlamak anlamına gelmektedir.

Yönetmelik Madde 62 Kısım (8) (Ek: 16/3/2015-2015/7401 K.) Asansör kabini dışında asansör holünde, kolayca okunabilecek büyüklükte “YANGIN SIRASINDA KULLANILMAZ” levhasının olması zorunludur.

Genel kullanıma açık asansörleri ele aldıktan sonra yönetmelikteki tanıma göre Acil Durum asansörleri, standartlardaki tanıma göre ise itfaiyeci asansörlerini ele alırsak.

Acil durum asansörü
MADDE 63 Kısım (1) Acil durum asansörü; bir yapı içinde yangına müdahale ekiplerinin ve bunların kullandıkları ekipmanın üst ve alt katlara makul bir emniyet tedbiri dâhilinde hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamak, gerekli kurtarma işlemlerini yapmak ve aynı zamanda engelli insanları tahliye edilebilmek üzere tesis edilir. Asansör, aynı zamanda normal şartlarda binada bulunanlar tarafından da kullanılabilir. Ancak, bir yangın veya acil durumda, asansörün kontrolü acil durum ekiplerine geçer.

Bu maddede belirtilen asansörler, yangın çıkması halinde dahi çalışmaya devam edecek, ancak kontrolü tamamen itfaiyeciler tarafından sağlanacak asansörlerdir.

MADDE 63 Kısım (2) Yapı yüksekliği 51.50 m'den daha fazla olan yapılarda, en az 1 asansörün acil hâllerde kullanılmak üzere acil durum asansörü olarak düzenlenmesi şarttır.

(3) Acil durum asansörleri önünde, aynı zamanda kaçış merdivenine de geçiş sağlayacak şekilde, her katta 6 m2’den az, 10 m2’den çok ve herhangi bir boyutu 2 m’den az olmayacak yangın güvenlik holü oluşturulur.

Bu madde çok dikkatle yorumlanması gereken bir madde olmakla birlikte, sektörde asansör durak kapıları ile ilgili bilinen en büyük yanlışı da düzeltmeye yarayacak bir maddedir. Bir önceki bölümde asansör durak kapılarının yangına dayanım sınıfını ele aldığımızda 51,50 m’de yüksek binalarda asansör durak kapılarının en az E60 yangına dayanım sınıfına sahip olması gerektiğini belirtmiştik, acil durum/itfaiyeci asansörlerinin yangına dayanım sınıfı ile ilgili olarak ayrıca bir sınıflandırma yönetmelikte belirtilmemiştir. Herhangi bir sınıflandırma belirtilmemesine rağmen çok kez duyduğumuz bir ifade “itfaiyeci asansörü yangın anında çalışacak kapılar EI 120 olmalı” şeklindedir. Bu tamamen yanlış bir ifade olup, yönetmelikte belirtildiği gibi, acil durum asansörlerinin durak kapı önleri yangından arındırılmış bölümler olması gerektiğinden kapılar yangına maruz kalmayacaktır. Yangına maruz kalmayan bir üründen yangına karşı yalıtım performansı beklemek doğru bir yaklaşım değildir. Bu sebepten dolayı itfaiyeci/acil durum asansörlerinin durak kapıları en az E60 YANGINA DAYANIM sınıfına sahip olmalıdır.

MADDE 63 Kısım (4) (Değişik: 10/8/2009-2009/15316 K.) Acil durum asansörünün kabin alanının en az 1.8 m², hızının zemin kattan en üst kata 1 dakikada erişecek hızda olması ve enerji kesilmesi hâlinde, otomatik olarak devreye girecek özellikte ve 60 dakika çalışır durumda kalmasını sağlayacak bir acil durum jeneratörüne bağlı bulunması gerekir.

MADDE 63 Kısım (5) Acil durum asansörlerinin elektrik tesisatının ve kablolarının yangına karşı en az 60 dakika dayanıklı olması ve asansör boşluğu içindeki tesisatın sudan etkilenmemesi gerekir.

Asansör boşluğu içindeki tesisatının sudan etkilenmemesi gerekliliği de netleştirilmesi gereken ve piyasada farklı yorumlanan bir durumdur. Sudan Korunma durumu yani elektrik tesisatının IP koruma seviyesi TS EN 81-72 ek D ye göre aşağıdaki şekilde değerlendirilmelidir.

Bu madde dikkatle okunduğunda yine piyasada çok karşılaştığımız bir yanlışlık da ortaya çıkmaktadır. İtfaiyeci asansör kapı kontaklarının IP 67 olması gerektiği söylenmekte olup bu da yanlış bir bilgidir, asansör durak KAPILARININ SUDAN KORUNMA SEVİYESİ IPX3 (püskürtülen suya karşı koruma) olması yeterlidir.

(6) Acil durum asansörünün makina dairesi ayrı olur ve asansör kuyusu basınçlandırılır.

Bu ayki yazımızda binalardaki asansörlerden yangın anında beklentileri ele aldık, ilerleyen sayılarda görüşmek dileği ile.