Günümüzde en önemli konularımızdan biri sürdürülebilir yaşamın sağlanmasıdır. Bu konunun temel ayaklarından olan enerji kaynaklarıdır. Bu kaynakların temini, enerji ihtiyaçlarının belirlenmesi, enerjinin üretimi, enerjinin atığı, enerjinin tüketimi ve enerjinin etkin kullanılması şeklinde sürdürülebilirliğin kademeleri değerlendirilmektedir.

Bu noktada Ülkemizde israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması amacıyla 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Asansör sektörü olarak bu noktada enerji verimliliği açısından ürünlerimizin ne şekilde değerlendirilerek, diğer sanayi ürünleri gibi enerji sarfiyatına göre sınıflandırmak mümkündür. Ülkemizde bildiğimiz kadarıyla henüz asansörlere ilişkin bir sınıflandırma zorunlu hale getirilmemiştir. Ancak ilgili standartlar yayınlanarak asansörler için enerji performanslarının ölçümü ve doğrulanması, enerji hesaplamaları ve sınıflandırmaya ilişkin tanımlamalar gerçekleştirilmiştir.

Bu yazımızda bu standartlar hakkında kısaca bilgilendirme yapmaya çalışacağım. CEN (Avrupa Standart Komitesi) bünyesinde TC 10 alt komitesinin ISO/TC 178 komisyonunda oluşturulan çalışmalarda enerji verimliliği ile ilgili ürün kapsamında çalışmalar yürütülmektedir. Bu komiteler belirli periyotlarda çalışmalar sürdürmekte ve öngörülen süreler ile ilgili ürün standartlarının hazırlanması aşamasında görev alarak üye devletlerin oylaması sonrasında kabul görülmesi halinde uygulama tarihlerinin de belirlenmesi sonrasında yayımlanarak kullanıma açılmaktadır. Akabinde talep edilen düzeltmeler ve teknolojik gelişmeler ile süreç kendi içinde yinelenmektedir. Bu komisyonun oluşturdukları standartlardan biri EN ISO 25745-1 (Ekim 2012) ile asansörlerde ve yürüyen merdiven/bantlar için enerji performanslarının ölçümü ve doğrulaması standardı olup, konuya ilişkin yayımlanan ilk standarttır. Bu standart 2010/31/EU sayılı Avrupa yönetmeliğine uygun olarak yayınlanmıştır.

EN ISO 25745-1 standardının giriş kısmında yer alan bilgilere göre, asansör ve yürüyen merdiven/banta ait enerji kullanımının ölçülmesi ve periyodik olarak enerji tüketimini doğrulamak için kullanılacağı belirtilmiştir. Bu ölçümler sırasında aşağıdaki tüketimlerin dikkate alınmadığını belirtmek isterim:

a) asansör boşluğu aydınlatması;

b) asansör kabinindeki ısıtma ve soğutma ekipmanları;

c) makine dairesi aydınlatması;

d) makine dairesi ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme;

e) asansör dışı, görüntüleme sistemleri, kapalı devre televizyon güvenlik kameraları, vb;

f) asansör dışı izleme sistemleri (bina yönetim sistemleri, vb.);

g) asansör grubu dağıtımının enerji tüketimi üzerindeki etkisi;

h) güç prizleri aracılığıyla tüketim.

Yapılan ölçümler, devreye alma, işletme ve modernizasyon sonrasında yapılabilir. Ölçümlerin sahada pratik olarak, tekrarlanabilir, yaygın olarak bulunan ölçüm aletleri ile, eğitimli ve yetkin personel tarafından gerçekleştirilmesi gerekir. Enerji kullanımı için parametreler: (Tablo 1)

Test koşullarından bahsedecek olursak aşağıdaki şartlar sağlanmalıdır:

a) Test prosedürleri için kullanılan ölçüm cihaz bilgileri kaydedilmelidir.

b) Testler herhangi bir asansör parametresi değiştirilmeden yapılmalıdır. Asansör ünitesi parametreleri (ID, konum, vb.) tanımlama amacıyla kaydedilmelidir.

c) Asansörün kullanması veya asansöre girilmesi engellenmeli ve durak kapı girişlerine barikat kurulmalıdır.

d) Asansör tahrik makinasının normal çalışma sıcaklığına erişene kadar asansör çevrim modunda çalıştırılacaktır.

e) Kabin içinde yük bulunmamalıdır.

f) Normal çalışma sırasında genellikle aktif olan tüm özellikler test sırasında aktif olmalıdır.

NOT 1: Bu kurulum koşulları yeni kurulumlar için geçerlidir; ancak mevcut kurulumlar, o kuruluma özgü bir ekipman kurulumu gerektirebilir.

NOT 2: Sıcaklık ve nem gibi çevresel koşullar test sonuçlarını etkileyebilir.

Konuya ilişkin test sonuçları ve doğrulama kayıtları esas değerlendirmeye veri sağlayacak olup, standartta belirtilen ölçümler ve koşullar raporlamalarda yer almalıdır.

Bir diğer standart EN ISO 25745-2 giriş kısmında yer alan bilgilere göre, asansör ve yürüyen merdiven/banta ait asansörler için günlük ve yıllık bazda enerji tüketimini tahmin etmek için bir yöntem ile ve yeni, mevcut veya modernize edilmiş asansörlerin enerji sınıflandırması için bir yöntem belirtilmiştir.

Asansörlerin tüm yaşam döngüsü boyunca toplam enerji tüketimi, asansörlerin üretimi, kurulumu, işletimi ve bertarafı için harcanan enerjiden oluşur. Ancak, EN ISO 25745-2 standardının amacı doğrultusunda, sadece işletme enerjisi (çalışma, rölanti ve bekleme) performansı dikkate alınmıştır. Bu standart sadece sürtünme tahrikli, hidrolik ve pozitif tahrikli asansörleri dikkate alır, ancak alternatif teknolojiler için referans olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Ayrıca, ulusal/bölgesel yetki alanlarındaki enerji performansı amaçları ile ilişkili olarak kullanılabilir.

Bir asansörün enerji performansı değerlendirildiğinde, asansörün tüm bileşenlerinin olağan mühendislik uygulamalarına ve hesaplama kurallarına uygun olarak tasarlandığı, sağlam mekanik ve elektriksel yapıya sahip olduğu, yeterli mukavemete ve uygun kaliteye sahip malzemelerden yapıldığı, hatasız olduğu, iyi onarım ve çalışma düzeninde tutulduğu ve öngörülebilir çevresel etkiler ve özel çalışma koşulları dikkate alınacak şekilde seçildiği ve monte edildiği varsayımlarına sahiptir.

0,15 m/s'den daha yüksek nominal hızlara sahip yolcu ve yük asansörleri için geçerlidir ve sadece asansörlerin yaşam döngüsünün operasyonel kısmı sırasındaki enerji performansını dikkate alınır.

NOT 3: Diğer asansör tipleri (örn. servis asansörleri, kaldırma platformları, vb.) için ISO 25745-2 referans olarak alınabilir.

Bu ölçümler sırasında aşağıdaki ölçümleri, hesaplamaları ve simülasyonları etkileyen enerji hususlarının dikkate alınmadığını belirtmek isterim:

a) asansör boşluğu aydınlatması;

b) asansör kabinindeki ısıtma ve soğutma ekipmanları;

c) makine dairesi aydınlatması;

d) makine dairesi ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme;

e) asansör dışı görüntüleme sistemleri, CCTV güvenlik kameraları, vb;

f) asansör dışı izleme sistemleri (örn. bina yönetim sistemleri, vb.);

g) asansör grubu sevkiyatının enerji tüketimi üzerindeki etkisi;

h) çevresel koşullar;

i) güç prizleri aracılığıyla tüketim;

j) seyahati bir ekspres bölge içeren asansörler.

NOT 4: Bir ekspres bölgenin ortalama kabin yükünü etkilemesi pek olası değildir ancak ortalama seyahat mesafesini önemli ölçüde etkileyebilir.

Yıllık enerji tüketimini tahmin etmek için kullanılan enerji değerleri (çalışma enerjisi, rölanti, 5 dakika bekleme ve 30 dakika bekleme gücü) ISO 25745-1'de belirtilen enerji ölçüm metodolojileri kullanılarak veya hesaplama veya simülasyon yoluyla elde edilebilir.

Enerji ölçümleri yeni bir asansörün işletmeye alınması sırasında veya mevcut bir asansörün ömrü boyunca veya bir test tesisinde yapılabilir.

Çalışan enerji ölçümleri aşağıda tariflenmiştir:

a) boş asansör kabininin bir durak ile diğer durak arasında çalıştırılması ve ardından iki kapı operasyonu sırasında kullanılan enerji de dahil olmak üzere, ilk durağa geri ISO 25745-1'de belirtilen referans döngüsüne uygun olarak ve

b) ISO 25745-1'de belirtilen ölçüm prosedürlerine uygun olarak, iki kapı işlemi sırasında kullanılan enerji de dahil olmak üzere, boş asansör kabininin tanımlanmış bir kattan asansör kuyusunda önceden belirlenmiş bir noktaya kadar çalıştırılması ve ardından tanımlanmış kata geri döndürülmesi (kısa döngü).

Her döngü iki seferden oluşur.

Standartta yer alan hesaplama metodolojisi yeni asansörlere ve mevcut asansörlere uygulanabilir ve sadece tek ünitelere uygulanabilir. Modernizasyondan sonra bir kurulumu yeniden değerlendirmek için de kullanılabilir, değerlerin ölçülüp ölçülmediğine veya üreticinin model verilerinden sağlanıp sağlanmadığına bakılmaksızın uygulanır.

Asansör tesisat grupları söz konusu olduğunda, her bir ünite ayrı bir ünite olarak değerlendirilmelidir. Bir gruptaki ortak bir bileşen tarafından kullanılan enerji, bağımsız birimler arasında eşit olarak dağıtılmalıdır.

Münferit bir asansörün kullanımı Tablo 1'e göre günlük tahmini sefer sayısına göre kategorize edilmelidir. Günlük yaklaşık yolculuk sayısı gözlemlerden veya bir yolculuk sayacından elde edilebilir. Bu verilerin mevcut olmadığı durumlarda, ilgili standardın Ek A'sına bakılarak belirli kullanım kategorisi için tahmin edilebilir.

NOT 5: Farklı taraflarca yürütülen enerji değerlendirmelerinde karşılaştırılabilir sonuçlar elde etmek için yolculuk sayısı kategorize edilmiştir.

Trafik düzeninin ve günlük hareket sayısının iyi bilindiği asansör uygulamaları için, örneğin mevcut binalarda, yıllık enerji tüketiminin değerlendirilmesi ve asansörün sınıflandırılması için ilgili taraflar arasında Tablo 2'den farklı olarak günlük belirli bir hareket sayısı üzerinde anlaşmaya varılabilir.

Hedef kurulum için ortalama seyahat mesafesi, ISO 25745-1'e göre referans döngünün tek yönlü seyahat mesafesinin yüzdesi olarak Tablo 3'ten seçilmelidir.

NOT 6: Trafik düzenlerinin iyi bilindiği asansör uygulamaları için, ortalamanın belirli bir yüzdesi seyahat mesafesi, yıllık enerji tüketiminin değerlendirilmesi için ilgili taraflar arasında kararlaştırılabilir.

Metre başına ortalama çalışma enerjisi tüketimi, asansör nominal hızda çalışırken belirlenmelidir.

Normal çalışma veya çalışmama için enerji depolama kullanan sistemler için, 24 saatlik tam bir çalışma sırasında enerji tüketimi, asansör sistemi tarafından çekilen tüm enerji aşağıdaki koşullar uygulanarak ölçülmeli, hesaplanmalı veya simüle edilmelidir:

a) Enerji depolama cihazları 24 saatlik sürenin başında ve sonunda aynı şarj durumunda olmalıdır.

b) Asansör, Tablo 2'den alınacak olan günlük kalkış sayısını gerçekleştirmelidir.

c) Asansör, Tablo 3'den alınacak olan ortalama seyahat mesafesini kat edecektir.

Çalışan enerji tüketiminin normalleştirilmesi (bir referans çevrim veya ortalama bir çevrim için), çalışan enerji tüketiminin nominal yüke ve tek yönlü seyahat mesafesinin iki katına bölünmesiyle elde edilebilir. Bu normalleştirme yöntemi, asansör sistemine, kurulacağı binaya referansla açık bir değer verir. Enerji tüketiminin normalleştirilmiş değerleri karşılaştırmalara izin verebilir.

Ayrıca yine standartta örnek hesaplama ile birlikte kapasite değerleri de dikkate alınmıştır.

İlerleyen zamanda konu tüm kamuoyu gündemine gelecek ve hesaplamalar ile belgelendirme süreçleri tüm sektörde aranmaya başlanacaktır. Ancak bu çalışmaların gerçekleştirilmesi için üreticiler ile monte eden firmaların işbirliği kaçınılmaz olacaktır. Bu süreci doğru yönetmek isteyen firmaların vakit kaybetmeden referans standartlara göre hazırlıklarını yapmaları ilerleyen zamanda bu konudaki yasal zorunluluklara hazırlanmalarında kılavuz olacaktır. Ülkemizdeki değişikliklerin hızlı olmaması maalesef yapılacak düzenlemeler ve uygulama birliğindeki denetim faaliyetinin eksikliği sorunu çözmek yerine ertelediği aşikardır.

Son söz sektörel yapılan tüm faaliyetlerin sektöre kazanç olduğu unutulmadan, Asansör Sempozyumu markasının sektörün bir kazancı olduğu unutulmamalıdır. Sektörel paydaşların bu bilinci kaybetmeden hareket etmesi hepimizin yararına olacağı, pire için yorgan yakmanın kimseye fayda sağlamayacağı unutulmamalıdır.

KAYNAKÇA:

• Enerji Verimliliği Kanunu (02.05.2007 tarih ve 26510 sayılı R.G.)
• EN ISO 25745-1 (Ekim 2012)
• EN ISO 25745-2 (Nisan 2015)