
TS EN 81 20 VE TS EN 81-50 STANDARTLARINA GÖRE KAT KAPILARININ DAYANIMI
5.3.5 Durak ve kabin kapılarının dayanımı
5.3.5.1 Genel
Bileşenler, çevre şartları altında tasarımlanmış ömrü boyunca dayanım özelliğini koruyan malzemelerden yapılmalıdır.
5.3.5.2 Yangın şartlarında davranış
Durak kapıları, ilgili binanın yangında korunması ile ilgili düzenlemelere uygun olmalıdır. EN 81-58 bu tür kapıların deneyi ve sertifikasyonu için uygulanmalıdır.
5.3.5.3 Mekanik dayanım
5.3.5.3.1 Kilitleriyle birlikte tam durak kapıları ve kabin kapıları, durak kapılarının kilitlenme konumunda ve kabin kapılarının kapalı konumunda aşağıdaki mekanik dayanıma sahip olmalıdır:
a) Daire veya kare kesitli 5 cm2’lik bir alan üzerine eşit olarak dağıtılmış 300 N’luk bir statik kuvvet, her iki yüzde herhangi bir noktada panele/çerçeveye dik açılarda uygulandığı zaman, kapılar aşağıdaki şekil değişikliğini göstermeden dayanmalıdır:
1) 1 mm’den daha büyük kalıcı şekil değişikliğine,
2) 15 mm’den daha büyük elastik şekil değişikliğine.
Bu tür bir deneyden sonrasında kapının güvenlik fonksiyonu etkilenmemelidir.
b) Daire veya kare kesitli 100 cm2’lik bir alan üzerine eşit olarak dağıtılmış 1000 N’luk bir statik kuvvet, durak kapıları için iniş (veya biniş) tarafından, kabin kapıları için kabininin içerisinden, panel veya çerçevenin herhangi bir noktasına dik açılarda uygulandığı zaman, kapılar, fonksiyonelliği ve güvenliği etkileyen önemli kalıcı şekil değişikliği olmaksızın dayanmalıdır (bk. Madde 5.3.1.4 [azami boşluk payı 10 mm] ve Madde 5.3.9.1).
Cam kapılar için Madde 5.3.6.2.2.1 i) 3)’e bakılmalıdır.
Not: a) ve b) şıklarında, deney kuvvetlerinin uygulanması için kullanılan yüzey probu, kapı kaplamasına zarar vermemesi için yumuşak malzemeden olabilir.
5.3.5.3.2 Yatay sürgülü durak ve kabin kapıları, kapı panel/panellerinin kapı paneli arızalanmaması için kılavuz elemanın sabitlenmesi gereken konumda tutulması için tertibat ile donatılmalıdır. Bu tertibata sahip tam kapı donanımında montajı yapılan bu tertibata sahip tüm kapı panelleri, normal kılavuz elemanın en kötü muhtemel arıza şartı altında Çizelge 1 ve Şekil 11’e göre darbe noktalarında Madde 5.3.5.3.4 a) bendinde belirtilen şekilde, bir sarkaç darbe deneyine dayanmalıdır.
Tutucular (tespit ediciler), kapı panellerini bir ilave bileşen veya panel/askının bir parçası olabilen kılavuzlarından çıkmasını engelleyen mekanik bir vasıta olduğu anlaşılmalıdır.
5.3.5.3.3 Yatay sürgülü kapıların ve açılır kapanır kapılarının öncü durak kapısı panelinin/panellerinin açılması yönünde 150 N manuel kuvvet uygulaması altında, en uygunsuz noktada Madde 5.3.1’de tanımlanan açıklık payları 6 mm’yi aşabilir, ancak aşağıda verilen değerleri aşmamalıdır:
a) Yana açılan kapılar için 30 mm,
b) Merkezi (ortadan) açılan kapılar için toplamda 45 mm.
5.3.5.3.4 Buna ilave olarak:
— Cam panelli durak kapıları ve
— Cam panelli kabin kapıları ve
— 150 mm’den daha geniş olan durak kapılarının yan çerçeveleri; Aşağıda belirtilenleri yerine getirmelidir (bk. Şekil 11):
Not 1: Kapı çerçevesinin yanına ilave edilen panelleri kuyuyu kapatması için kullanıldığında, bunlar, yan çerçeve olarak kabul edilmelidir.
a) Çizelge 1’e göre darbe noktalarında, durak yanından veya kabinin içinden, yumuşak darbeli sarkaç cihazının (EN 81-50: 2014, Madde 5.14) 800 mm düşme yüksekliğine eşdeğer bir darbe enerjisi, panelin veya çerçeve genişliğinin ortasında cam panellere veya yan çerçevelere çarptığında, aşağıdakiler uygun bulunmalıdır:
1) Kalıcı şekil değişikliği olabilirliği yönünden,
2) Kapı donanımının bütünlüğünde bir kayıp bulunmamalıdır. Kapı donanımı, kuyu boşluğu içerisine 0,12 m’den daha büyük boşlukların olmadığı bir konumda kalmalıdır,
3) Sarkaç deneyi sonrasında kapılar çalışabilir olmaları gerekli değildir,
4) Cam elemanlar için çatlaklar bulunmamalıdır.
b) Ağır darbeli sarkaç cihazının (EN 81-50: 2014, Madde 5.14) 500 mm’lik bir düşme yüksekliğine eşdeğer bir darbe enerjisi, Çizelge 1’e göre durak tarafından veya kabinin içerisinden darbe noktasında çerçevede kapı panelleri veya cam panellerin ortasında bir darbe Madde 5.3.7.2.1 a)’da belirtilenden daha büyük cam paneller üzerine uygulandığında, aşağıdakiler tespit edilmelidir:
1) Çatlakların olmadığı,
2) Azami 2 mm çapındaki yongalar hariç camın yüzeyinde hasar olmadığı.
Not 2 — Çoklu cam panellerde, panellerin en zayıf biçimi dikkate alınmalıdır.
Not 1: Şekil 11.e ve Şekil 11.f alternatif çözümlerdir.
En kötü durum deneye tabi tutulmalıdır. En kötü durumu belirlemek mümkün değilse, iki veya tüm varyantlar deneye tabi tutulmalıdır.
Not 2: 1 m ile belirlenmiş darbe noktaları için, tolerans ± 0,10 m’dir.
Açıklama
• Yumuşak darbeli sarkaç deneyi için darbe noktası
o Ağır darbeli sarkaç deneyi için darbe noktası
5.3.5.3.5 Camlı kapılarda/çerçevelerde, lamine cam kullanılmalıdır.
5.3.5.3.6 Kapılarda camların sabitlenmesi, batıyor olsa bile, sabitleme elemanları haricine kaymadığı garanti edilmelidir.
5.3.5.3.7 Cam paneller, aşağıdaki bilgileri veren işaretlere sahip olmalıdır:
a) Tedarikçinin ismi ve ticari markası,
b) Cam tipi,
c) Kalınlık (örneğin, 8/8/0,76 mm).
5. Kat kapısı sarkaç çarpma testleri
TS EN 81:50 Standardı
Madde 5.14 Sarkaç darbe deneyleri
5.14.1 Genel
Sarkaç darbe deneyleri, aşağıda belirtildiği gibi yapılmalıdır.
Not: Sarkaç darbe deneyi, örneğin, tipi ve asgari/azami boyutları esas alınan bir kapı grubu için belirlenebilir.
5.14.2 Deney donanımı
5.14.2.1 Ağır darbeli sarkaç cihazı
Ağır darbeli sarkaç cihazı, Şekil 18‘deki gibi gövdeye sahip olmalıdır. Bu gövde, EN 10025’e göre S 235 JR çelikten imal edilmiş bir darbe halkasına ve EN 10025’e göre E 295 çelikten imal edilmiş bir mahfazaya sahip olmalıdır. Bu gövdenin toplam kütlesi, 3,5 mm ± 0,5 mm çapındaki kurşun bilyeler doldurularak 10 kg ± 0,01 kg’a kadar getirilir.
5.14.2.2 Yumuşak darbeli sarkaç cihazı
Yumuşak darbeli sarkaç cihazının, Şekil 19‘a göre küçük bilye torbası olmalıdır. Deriden yapılan bu torbanın toplam kütlesi, 3,5 mm ± 0,5 mm çapındaki kurşun bilyeler doldurularak 45 kg ± 0,5 kg’a kadar getirilir.
5.14.2.3 Sarkaç darbe cihazın asılması
Sarkaç darbe cihazı, serbest şekilde asılı duran darbe cihazının dış kenarı ile deneye tabi tutulacak panel arasındaki yatay mesafe 15 mm ± 10 mm’yi aşmayacak bir şekilde yaklaşık 3 mm çapındaki bir tel halatla asılmalıdır.
Sarkacın boyu (askı kancasının alt bölümü ile darbe cihazının referans noktası arasındaki mesafe) en az 1,5 m olmalıdır.
5.14.2.4 Çekme ve serbest bırakma tertibatı
Asılı durumdaki sarkaç darbe cihazı, bir çekme ve serbest bırakma tertibatı ile Madde 5.14.3.2 ve Madde 5.14.3.3‘te belirtilen düşme yüksekliğine getirilmelidir. Serbest bırakma tertibatı, bırakılma anında darbe cihazında ilave bir etkiye neden olmamalıdır.
Askı tel halat, serbest bırakma sonrası tertibatın dönmesini önlemek için herhangi bir torka neden olmaksızın darbe cihazına takılmalıdır.
Askı tel halat, serbest bırakılma öncesi salınım konumunda herhangi bir açıya sahip olmamalıdır; tutarlı sonuçlar, serbest bırakılma konumunda bulunan darbe cihazının ağırlık merkezini, kaldırma teli ile aynı hizada tutan üçgen kanca vasıtası ile elde edilmelidir.
5.14.2.5 Deney numuneleri
5.14.2.5.1 Deney numuneleri, bütün olmalı ve istenen boyutlara ve uygulamaya özgü bağlantılara sahip olmalıdır. Deney numuneleri, bağlantı noktalarında deney şartlarında şekil değişikliği mümkün olmayacak şekilde (rijit bağlantı) deney çerçevesine sabitlenmelidir.
5.14.2.5.2 Numuneler, istenilen son imalat işlemi yapılmış olarak (işlenmiş kenarlar, delikler vb.) deneylere gönderilmelidir.
5.14.3 Deneyler
5.14.3.1 Deneyler 23 °C ± 5 °C sıcaklıkta yapılmalıdır. Paneller, deneyden hemen önce en az 4 saat bu sıcaklıkta bekletilmelidir.
5.14.3.2 Ağır darbeli sarkaç deneyi, Şekil 18 ve Şekil 20’ye göre bir deney düzeneği ve düşme yüksekliğini sağlayan ve Madde 5.14.2.1’ye uygun bir cihazla gerçekleştirilmelidir.
5.14.3.3 Yumuşak darbeli sarkaç deneyi, Şekil 19 ve Şekil 20’ye göre deney düzeneği ve düşme yüksekliğini sağlayan ve Madde 5.14.2.2’ye uygun bir cihazla gerçekleştirilmelidir.
5.14.3.4 Sarkaç darbe cihazı, bu deneyin yapılmasına atıfta bulunan standarda (örneğin, EN 81-20:2014, Madde 5.3.5.3.2) göre gerekli düşme yüksekliğine kadar çekilmeli ve bırakılmalıdır.
Deney numunesinin (örneğin, 240 mm’den daha küçük panel genişliği) ilgili parçasının belirlenmiş darbe noktasına vurmak mümkün değilse, sarkaç darbe cihazı, darbe noktasına mümkün olduğu kadar yakın vurmalıdır (bk. bu standardın uygulanmasını belirten standartlarda yer alan gereklere. (Örneğin, EN 81-20).
5.14.3.5 Her bir darbe noktası için yalnızca bir deney, Madde 5.14.2.1 ve Madde 5.14.2.2 ‘de belirtilen her bir cihaz için yapılmalıdır.
Ağır ve yumuşak darbeli sarkaç darbe deneylerinin her ikisi yapıldığında, deneyler aynı deney numunesi üzerinde yapılmalı ve ağır darbe deneyi ilk önce gerçekleştirilmelidir.
5.14.3.6 Durak kapıları, durak tarafından (yönünden) deneye tabi tutulmalıdır. Kabin kapıları ve kabin duvarları kabin tarafından deneye tabi tutulmalıdır.
5.14.4 Sonuçların yorumlanması
Bu deneyin yapılmasına atıfta bulunan standarda göre aşağıda belirtilenler için kontroller deneyden sonra yapılmalıdır:
a) Bütünlüğün yok olması,
b) Kalıcı şekil değişikliği,
c) Çatlaklar veya kırıntılar (talaşlar).
5.14.5 Deney raporu
Deney raporunda en az aşağıda belirtilen bilgiler bulunmalıdır:
a) Deneyleri yapan kuruluşun adı ve adresi,
b) Deneylerin yapıldığı tarihi,
c) Panelin boyutları ve yapısı,
d) Panel bağlantısı,
e) Deneylerdeki düşme yüksekliği,
f) Yapılan deneylerin sayısı,
g) Deneylerin sonuçları,
h) Deneylerden sorumlu kişinin imzası.
H=800 mm yüksekliğinden gerçekleştirilen yumuşak sarkaç çarpma deneyi deney sonrasında kapı paneli üzerinde kalıcı şekil bozukluğu olmadığı gözlemlenmiş ancak panellerin kasadan alt bölgeden ayrıldığı görülmüştür. Farklı tiplerde kapılar üzerinde gerçekleştirilen deneyler sonucunda bazı kapıların kapı eşik bölgesinde kılavuzdan çıkma sorunu ile karşılaşılmış bazılarında ise kapı üst kilit bölgesinde kilit mekanizmalarının raydan çıkması neticesinde açıklıkların oluştuğu gözlemlenmiştir. Gerçekleştirilen bu testlerin sonrasında üreticilerin ürün üzerinde yaptıkları iyileştirmeler sonrasında ilk testlerde meydana gelen uygunsuzlukların tekrar oluşmadığı gözlemlenmiştir.
Tüm yapılan testler EN 81-20 standardının yürürlüğe girmesinden öncesinde üretilen kapıların özellikle paten ve makara kısımları yönünden zayıf olduğunu ortaya çıkarmıştır, sarkaç çarpma deneyi EN 81-1 ve EN 81-2 standartlarında var olan bir deney metodu olmasına rağmen kapılar üzerinde uygulanmayan bir deneydi. Kullanımda olan asansörlerde karşılaşılan yaralanmalı ve ölümlü kazalar sonrasında bu test metodu kapılar için de zorunlu hale geldi. Bu değişiklik sonrasında test gerçekleştirdiğimiz bazı üreticilerin mevcut ürünlerinin zaten bu şartları karşıladığını gözlemlemekle birlikte bu şartları karşılamayan ürünler de karşımıza çıktı. Gerçekleştirdiğimiz testler sonrasında ortaya çıkan uygunsuzluklar üreticiler tarafından düzeltildikten sonra yeniden teste tabii tutulmuş ve tamamının şartlara uygunluğunu sağladığı görülmüştür.
Mustafa GÖRMÜS
DKARE GÖZETİM TEST VE BELGELENDİRME TİC. LTD.ŞTİ
mustafa@dsq.com.tr